Wilde planten in de stad
Als u in de stad door een rustig straatje loopt dan is de kans groot dat u – zonder het te beseffen – een plantje onder voet loopt dat niet eens riposteert. Integendeel, het zegt: “Geen erg!”. Als u dat hoort – grapje – kijk dan eens …
Onlangs maakte een goede vriend mij attent op een interessant boek waarin een groot aantal medicinale planten beschreven worden: “The Lost Book Of Herbal Remedies”. *Het is geschreven door Dr. Nicole Apelian (herboriste, antropologe, biologe en tevens instructeur voor overlevingsvaardigheden) en het werd uitgegeven door …
Veel mensen hebben vroeger als kind wel eens geproefd van paardenbloem, en dus krijg ik vaak de vraag of de plant eetbaar is. Inderdaad, alle delen van deze plant zijn eetbaar. Jonge bladeren kan men eten als groente of in salade verwerken. Het blad werkt vooral als voorjaarskuur door reiniging van lever en nieren. De stengels kan men eten als versterkend middel voor de lever. De wortel kan o.a. in soepen worden gebruikt. Van de bloemen kan je een paardenbloemenwijn maken, en de wortels kunnen worden gebrand en gemalen als koffievervanger.
Paardebloembladeren zijn een rijke bron van vitamines en mineralen, waaronder vitamine A, vitamine C en kalium. De jonge bladeren bevatten o.a. vitamine B en C en veel mineralen, en worden verwerkt in sla en zijn een onderdeel in bloed reinigende voorjaarskuren. De plant heeft vanwege het hoge gehalte aan bitterstoffen een eetlustopwekkende werking. De plant kan daarom ook gebruikt worden bij problemen met de spijsvertering.
Van herboristengilde.nl kregen we de toestemming om een recept van Elvira van Tinteren voor de bereiding van paardenbloemjam over te nemen. Waarvoor onze hartelijke dank!
U vindt het recept ook op de website: https://herboristengilde.nl/paardenbloemjam/
Het herboristengilde.nl is een vereniging van bekwame, gepassioneerde kruidenspecialisten. Die als doel heeft het beroep van herborist te beschermen, kruidentradities in stand te houden, de kruidenkennis op peil te houden en onderling kennis uit te wisselen.
Pluk de bloemen op een rustige plek. Zoek een plek waar geen honden uitgelaten worden of veel auto’s rijden. Ik zou zelf ook niet meteen paardenbloemen gebruiken die in een drukke straat groeien. Je hoeft de hoofdjes niet te wassen, wel een beetje uitkloppen. Insecten vinden de bloemen namelijk ook heerlijk.
Pluk al het geel van de bloem en doe ze in een grote pot. Citroen en sinaasappel erbij en overgieten met kokend water totdat alles onder staat.
24 uur laten trekken en daarna zeven. Afmeten hoeveel vocht je hebt en de juiste hoeveelheid geleisuiker toevoegen.
Afmaken zoals beschreven op de verpakking van de suiker.
Ook op het YouTube kanaal van Andrea Bleeker, één van onze redacteurs, kunt u een filmpje bekijken over het bereiden van paardenbloemengelei. Op haar website is overigen ook een interessant artikel over het gebruik van paardenbloem te lezen. Zie: https://www.kruidenmassages.nl/paardenbloem.html
En op het YouTube kanaal van ‘De onkruidenier’ ziet u hoe paardenbloemenlimonade gemaakt wordt.
De bekende ‘Kruidenheksen'(the herbal witches) tenslotte tonen je hoe je paardenbloemen als groente kunt gebruiken.
De auteurs kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Lees hieromtrent ook de disclaimer onderaan deze pagina.
https://www.kruidenmassages.nl
https://www.ecolonie.eu/nl/projecten/plant-van-de-maand/paardenbloem-taraxacum-officinale
Verschillende delen van de paardenbloem, waaronder de bladeren, wortels en bloemen kan men gebruiken vanwege hun potentiële medicinale eigenschappen. Dioscorides Volgens sommige bronnen wordt de paardenbloem al vermeld in de ‘Materia Medica’ (Περὶ Ὕλης Ἰατρικῆς) van Dioscorides, een Griekse arts en farmacoloog die in de 1e …
“Mijn naam is Andrea Bleeker en ik woon in Hoorn (NL)”. Andrea is gediplomeerd kruidengeneeskundige.Al decennialang verdiept Andrea Bleeker zich in de eigenschappen van geneeskrachtige planten. Ze zou graag zien dat deze kennis weer terug bij de mensen komt, zodat iedereen zelf – op een …
Bij de paardenbloem hoeven we geen tekeningetje te maken. Wie kent die niet? Je moet al van een andere planeet komen om nog nooit van de paardenbloem gehoord te hebben. En dan nog is de kans groot dat hij daar ook voorkomt. (Grapje)
Bij de eerste warme zonnestralen van maart komen de gekende gele bloemen massaal tevoorschijn in ruigten, wegbermen, gazons, maar ook stoepranden, langs gevels en bruggetjes, zelfs in knotwilgen, regengoten en keldergaten. Een plant die tussen de tegels van een stoep groeit zal over het algemeen kleiner blijven en een meer ingesneden blad hebben dan een plant die in voedselrijk weiland staat.
De paardenbloem is vermoedelijk afkomstig uit Centraal-Azië, maar nu heeft hij zich over de hele wereld verspreid, met uitzondering van de tropen.
In West-Vlaanderen noemt men de plant wel eens de “pisseblomme” of “den beddepisser” vanwege de diuretische eigenschappen. Persoonlijk verkies ik de net iets eleganter klinkende Franse naam: “le pissenlit” of “le dent-de-lion”. Merkwaardig trouwens dat in veel talen naar de gelijkenis van de bladeren met leeuwentanden verwezen wordt, zowel in het Spaans (Diente de león), in het Italiaans (Dente di leone) als in het Duits (Löwenzahn). In het Engels klinkt dat nog door: Dandelion. In het Deens luistert hij dan weer naar de naam Almindeligmælkebøtte.
Letterlijk betekent dat ‘Algemene melkemmer’ vanwege het witte melksap in de stengel. Maar alle Denen zullen weten dat u het over de paardenbloem hebt.
De Latijnse naam Taraxacum zou afkomstig zijn van het Grieks taraxis (oogziekte) en akeomal (genezen), wat dan weer wijst op het gebruik van paardenbloem bij oogaandoeningen.
Het feit dat in de wetenschappelijke benaming het woord ‘officinale’ voorkomt doet bij velen al een belletje rinkelen: dit is een plant die vroeger in de apotheken gebruikt werd vanwege zijn geneeskrachtige eigenschappen. Daar komen we later uitvoerig op terug, want ook nu nog worden zijn medicinale eigenschappen ten overvloede benut.
De paardenbloem behoort tot de composietenfamilie. In deze familie zijn bloemen klein, en staan ze dicht bij elkaar in een bloemhoofdje. In feite zouden we dus kunnen zeggen dat het bloemetje een boeketje is. Het schotelvormig bloemhoofdje van de paardenbloem bestaat enkel uit gele lintbloemen. Ieder geel ‘blaadje’ is een kleine bloem met een stamper en meeldraden. Daarmee is de naam composiet verklaard: samengesteldbloemig. De bloem bestaat uit een bodem waarop de vele lintbloempjes dicht opeen staan.
Paardenbloemen bevatten een harige vruchtpluis dat eruit ziet als een parachuutje. En dat is natuurlijk ideaal om op de wind grote afstanden te overbruggen en zich uit te zaaien.
Ik krijg altijd zo’n aangenaam gevoel als ik de gele bloemhoofdjes eind maart, begin april overal zie verschijnen. Het zijn net zonnetjes die de hergeboorte van de lente aankondigen. Ze vertellen ons dat de periode van lange, donkere dagen achter de rug is en dat we ons mogen opmaken voor de zonniger dagen van de lente. De gele bloem opent zich bij zonsopgang, staat altijd naar de zon gericht en sluit zich in de schemering en bij regen.
De stengel is altijd glad en hol. Als je hem doorsnijdt zie je een wit melksap dat overigens niet giftig is. Het is opmerkelijk dat de stengel nooit bladeren heeft en dat elke stengel aan de top één bloemhoofdje heeft. De bladeren zijn onderaan te vinden, in een rozet om de penwortel. De bladeren kunnen er soms heel verschillend uitzien; ze zijn frisgroen van kleur en hebben een gelobde, of min of meer diep ingesneden, getande rand. Ze lijken inderdaad een beetje op leeuwentanden.
De paardenbloem wortelt met een penwortel waarmee hij zich tot 30 centimeter diep in de grond kan verankeren. Als je ooit al eens geprobeerd hebt om de plant met een mesje uit je gazon weg te snijden dan heb je wellicht ervaren dat dit haast niet te doen is. Daarom ook is de plant zo moeilijk te verwijderen. Ook de wortel bevat melksap. Hij is bruin van buiten en wit van binnen. Het vreemde is dat een plant met zo’n lange penwortel ook op muren en tussen tegels kan gedijen. Waar groeit die wortel dan in?
Onze voorouders deden elk jaar in de lente een grote schoonmaak in huis. Doet u dat nu ook nog? Maar ons lichaam kan een reinigingsbeurt na de winter ook best gebruiken. Dan komt de paardenbloem als geroepen. De geneeskrachtige en reinigende werking van paardenbloem is legendarisch. Al in de 15de eeuw werd in het westen melding gemaakt van de geneeskundige toepassingen. De soortnaam ‘officinale’ betekent trouwens dat het vroeger erkend werd als werkzaam medicijn. Je zou bijna kunnen zeggen dat het woord ‘officinale’ een kwaliteitslabel is.
Eind 2005 verscheen een nieuwe uitgave van de ‘Woordenlijst Nederlandse Taal’ (het Groene boekje), met enkele aanpassingen van de spellingwijzigingen uit 1995. Daarbij werd de befaamde ‘paardebloemregel’ teruggedraaid.
In de officiële spelling is de hoofdregel voor het wel of niet schrijven van de tussen-n: als het eerste deel alleen een meervoud heeft op -en (en dus niet een meervoud op -es), schrijf je een tussen-n in de samenstellingen met dat eerste deel. Volgens deze regel is het dus paardenbloem, omdat paard alleen het meervoud paarden heeft.
Toch komt ook ‘paardebloem’ in de praktijk soms nog voor. Wie bijvoorbeeld vindt dat paardenbloem te veel doet denken aan ‘een bloem voor paarden’, schrijft het woord misschien liever zonder tussen-n. Dan zie je ‘paardebloem’ als één vast geheel. Dat is op zichzelf een logische redenering, maar in de officiële spelling worden alle samenstellingen met paard met een tussen-n geschreven. Dus… paardenbloem!
De paardenbloem heeft geen officieel nationaal of cultureel symbool dat eraan wordt toegeschreven. De plant is echter op verschillende manieren symbolisch gebruikt in verschillende culturen en samenlevingen. Symbolische betekenissen die verband houden met de paardenbloem zijn onder andere:
Veerkracht en volharding
De paardenbloem staat bekend om zijn vermogen om te gedijen in verschillende omgevingen en weerstand te bieden aan pogingen om het uit te roeien. Als zodanig wordt het soms gezien als een symbool van veerkracht, doorzettingsvermogen en het vermogen om uitdagingen te overwinnen. Daarom gaven Christenen vanaf de 16de eeuw paardenbloemen als symbolisch geschenk. Het schijnt symbool te hebben gestaan voor de overgave en volharding van Jezus bij zijn kruisiging. Het is daarmee ook het symbool van rouw en verrijzenis in de Christelijke iconografie.
Wensen en dromen
De pluizige witte zaden van de paardenbloem worden vaak geassocieerd met het maken van wensen. Iedereen kent wel het gebruik om op de zaden te blazen terwijl je een wens doet. Men gelooft dat de wind de wensen zal wegvoeren.
Regeneratie en genezing
Paardebloem is in de traditionele geneeskunde gebruikt vanwege zijn potentiële gezondheidsvoordelen. Sommige mensen associëren het met genezing en regeneratie, zowel in fysieke als metaforische zin.
Aanpassingsvermogen
Het vermogen van de paardebloem om zich in verschillende omstandigheden te verspreiden en te groeien heeft ertoe geleid dat het wordt gezien als een symbool van aanpassingsvermogen en veelzijdigheid.
Transformatie
De levenscyclus van een paardenbloem, van een gele bloem tot een witte zaadkop, is geïnterpreteerd als een symbool van transformatie en verandering.
Zonnesymbool
Tenslotte zal het niemand verwonderen dat de paardenbloem vaak als symbool voor de zon gezien wordt. De bloem symboliseert de stralende zon die op haar beurt weer beschouwd wordt als de bron van alle leven. In de mythologie van veel culturen werd de zonnegod vereerd, van het Oude Egypte tot Griekenland, Inca’s en Azteken.
De bloem symboliseert de stralende zon. De pluizenbol symboliseert de volle maan.
Koeien, schapen en geiten eten paardenbloemen als medicijn. De mogelijke ondersteuning van de leverfunctie van melkvee is voor de melkveehouderij dan ook een belangrijk aspect van de paardenbloem. Cavia’s en konijnen kan men goed voeren met versgeplukte bladeren van de paardenbloem. Ze zijn er dol op!
Paardenbloemen zorgen in de tuin voor ongelooflijk veel leven. In het voorjaar zorgen ze voor een waar stuifmeel- en nectarfeest voor heel wat insecten. Verschillende dagvlinders waaronder de atalanta, kleine vos, citroenvlinder en dagpauwoog komen smullen van de paardenbloem. Zeker in het vroege voorjaar zijn paardenbloemen heel belangrijk voor vlinders, bijen en andere insecten als bron van nectar en stuifmeel. En dan hebben we het nog niet gehad over zweefvliegen, lieveheersbeestjes, kevers, wantsen die allemaal langs de paardenbloem durven passeren. Alle reden dus om in een bloemenweide paardenbloemen te laten staan. Initiatieven als ‘Maai mei niet’ zijn daarom bijzonder toe te juichen.
Hoewel de paardenbloem vaak als een onkruid wordt beschouwd, kent de plant een lange geschiedenis van gebruik, zowel in de keuken als in de traditionele geneeskunde.
Verschillende delen van de paardenbloem, waaronder de bladeren, wortels en bloemen kan men gebruiken vanwege hun potentiële medicinale eigenschappen. We zullen daar later in een afzonderlijk artikel uitvoerig op terugkeren.
De jonge bladeren van de paardenbloemplant kunnen rauw worden gegeten in salades of gekookt als groente. Ook de culinaire toepassingen zullen we later in een afzonderlijk artikel uitvoerig belichten.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardenbloem
https://www.floravannederland.nl/planten/paardenbloem
https://www.ecopedia.be/planten/paardenbloem
https://www.ecolonie.eu/nl/projecten/plant-van-de-maand/paardenbloem-taraxacum-officinale
“Het ruikt hier naar muizen”, zei mijn vrouw toen we deze zomer langs de gevel van een oud, middeleeuws gebouw in het centrum van Brugge stapten. Ze had gelijk, maar muizen waren er niet te zien; wat uiteraard niet verwonderlijk was. “Daar zijn ze”, zei …
Toen ik ruim vijftig jaar geleden mijn studies biologie aanvatte kreeg ik als opdracht: “Stel een herbarium samen met minstens 200 planten”. Het eerste wat ik deed was naar de boekhandel hollen om een boek over wilde planten aan te schaffen. Behalve de bekende ‘Geïllustreerde …
Als er ooit een missverkiezing gehouden wordt onder de composieten – en bij die plantenfamilie zijn er nogal wat schoonheden te vinden – dan kan u er gif op innemen dat de schijfkamille (Matricaria discoidea) niet op het podium zal eindigen. Ze houdt niet van de catwalk. Ze voelt zich beter thuis op platgetreden paden. Neen, schijfkamille is geen pin up! Integendeel, ze blinkt niet onmiddellijk uit in sierlijkheid en de eerste aanblik zal je moeilijk bekoren. Op esthetisch vlak is ze door de natuur slecht bedeeld. Maar de Schepper heeft haar andere kwaliteiten toebedeeld: ze is oersterk, heeft geweldige geneeskrachtige eigenschappen en een heerlijk aroma.
Ze – ik blijf haar vrouwelijk vinden – is niet vies van sterk verdichte bodems, is niet gevoelig voor verdroging, kan best tegen een portie zout en de vorst deert haar niet. Tussen de trottoirtegels en klinkers in de straat, op parkeerplaatsen en in de straatgoot voelt ze zich echt in haar sas. Betreed ze, loop ze plat en ze zegt: “Doe maar…”. Ze behoort tot de hardcore straatplanten die het overal weten uit te houden. Ga even op de plant staan en je merkt dat de stengels gewoon terugveren. Het is een tredplant bij uitstek. Wat zei ik? … Oersterk!
Toch is ze betrekkelijk nieuw in onze gewesten. Jan van Eyck, Rubens of Napoleon Bonaparte – om er maar enkele te noemen – hebben haar nooit gezien. De soort is waarschijnlijk in de 19de eeuw vanuit Oost-Azië met een houttransport in Europa ingevoerd. De eerste melding in Vlaanderen dateert van 1893 in Wilsele, nabij Leuven. Daarna heeft ze zich overal verspreid. Tegenwoordig is de schijfkamille een echte kosmopoliet geworden is. Ook de kleine varkenspest (Lepidium didymum) is trouwens een stedeling die in de 19de eeuw zijn weg vond naar onze contreien.
De schijfkamille blinkt inderdaad niet onmiddellijk uit in sierlijkheid. De plant heeft zulke onopvallende bloemen dat je eerst niet eens merkt dát ze bloeien. Door het ontbreken van de typisch witte lintbloemen – zoals van de echte kamille – zien ze er een beetje kaal uit. Maar… als je de moeite doet om je te bukken en de plant wat dichter te bekijken blijkt ze toch wél interessant te zijn. Bij kneuzing ruiken de bloemen naar een combinatie van kamille en ananas. In het Engels heet het trouwens Pineappleweed. Heb je ’s zomers last van muggen in de slaapkamer? Pluk wat bloemetjes van de schijfkamille en leg ze in de kamer. Muggen houden echt niet van de geur.
Van uitbundig gekleurde bloemen moet de schijfkamille het dus niet hebben. De schijfkamille is een composiet met enkel groene buisbloemetjes. Als je het bloemhoofdje wat beter bekijkt, zie je dat de bloemen niet alleen groen zijn, ze bevatten allerlei subtiele tinten van groen naar geel. Ook zilveren tinten zijn vaak te onderscheiden: de omwindselbladeren zijn groen met een zilverwit randje. De bladeren zijn sierlijk, varenachtig gevormd. Al met al is de schijfkamille dus mooier dan je op het eerste gezicht zou zeggen.
Onlangs bukte mijn vrouw nieuwsgierig naar een laaggroeiende wilde plant die ze op de oprit had waargenomen. Ze plukte één van de kleine bloemhoofden en verpletterde deze tussen haar vingers om te zien hoe het rook. Gefascineerd door de zeer zoete geur vroeg ze mij welke plant het was en of het ook eetbaar was.
Schijfkamille, en inderdaad, zowel het blad als de bloemen zijn eetbaar. Gebruik dan wél enkel de zeer jonge blaadjes, voor de plant in bloei komt. Dat geldt trouwens voor veel planten. Oudere bladeren worden snel bitter. Dus best de bladeren rauw eten vooraleer de plant in bloei komt. Ze kunnen in een salade gemengd worden. Ook de bloemknop en de groene omwindselblaadjes zijn eetbaar en hebben een fris aroma. Je kan ze mengen onder een gerecht of thee van maken. In tegenstelling tot de blaadjes smaken de bloemknoppen aromatisch. Proef eens een nog niet bloeiend bloemhoofdje. De smaak is echt lekker.
De delicate, aromatische aard maakt van de schijfkamille een onverwachte vondst.
De volgende vraag was of je er ook thee kon van trekken. Jawel! Al zou ik zelf niet onmiddellijk thee trekken van een stoepplantje dat ik in de straatgoot vind. Daarvoor zoek ik het liever in een biologisch moestuintje of akkertje.
Selecteer zorgvuldig de bloemhoofden en knip ze voorzichtig af, zodat de rest van de plant weer kan groeien. Je kan schijfkamillethee maken door een handvol jonge bloemhoofdjes in heet water te laten weken. Na 5 à 10 minuutjes heb je een lekker kopje, die smaakt naar een zoetere versie van kamillethee – heerlijk! Men kan ook de bladeren of zelfs hele planten gebruiken om thee te zetten, maar de bladeren zullen voor een iets bitterder smaak zorgen.
Zoals met de meeste planten waarvan je een thee kunt zetten, kun je er ook een siroop van maken. Oogst de bloemhoofdjes en doordrenk ze met water, zeef en meng het water met suiker om de siroop te vormen. Bovendien kunt u de siroop gebruiken als smaakstof voor heerlijke puddingen en desserts, zoals panna cotta of ijs, en deze versterken met de uitgesproken annanassmaak van schijfkamille.
De schijfkamille heeft veel van de geneeskrachtige eigenschappen als de echte kamille. Het verbetert bijvoorbeeld maag- en darmproblemen, vermindert stress en wordt gebruikt om zweren, infecties en koorts te behandelen.
Het kruid is antibacterieel, ontstekingsremmend en antiseptisch, dus heeft veel geweldige eigenschappen om mee te werken.
Ik heb het gebruik ervan als thee al genoemd en dit werd van oudsher ook als medicinale drank voorgeschreven. Het staat erom bekend de spijsvertering te bevorderen, maagpijn te verlichten en om te beschermen tegen wormen.
Als infusie gebruikt men het om een verkoudheid te behandelen of om koorts te verlichten. Als zalf kan het worden gebruikt op een ontstoken huid, dus het is vooral goed voor eczeem of zonnebrand.
De plant wordt tegenwoordig evenwel zelden gebruikt in de kruidengeneeskunde omdat de schijfkamille – volgens sommige bronnen – de geneeskracht van échte kamille mist.
Inheemse Amerikanen gebruikten schijfkamille voor verschillende medicinale en culturele doeleinden. Onder andere voor de behandeling van gastro-intestinale stoornissen en gas, geïnfecteerde zweren, koorts, menstruatiepijn. Veel Indiaanse landen gebruikten de plant ook als parfum, insectenwerend middel, conserveermiddel, sieraden en in zondans- en zweetverblijfceremonies.
Sommige bronnen beweren dat de etherische olie van de schijfkamille voor bepaalde huidproblemen gebruikt kan worden, maar dit kan nergens wetenschappelijk gestaafd worden. Voorzichtigheid met deze plant is hier toch aan te raden.
Net als echte kamille bevat de plant sterk geurende etherische oliën. De gele zaden blijven gemakkelijk plakken aan sokken of de vacht van een (huis)dier.
De Latijnse familienaam – Matricaria – vertaalt zich als ‘moeder’, maar verwijst ook naar ‘baarmoeder’ vanwege de vroegere toepassing bij een onregelmatige menstruatie. Er is in de literatuur melding gemaakt dat een tonic, direct na de bevalling, helpt om het passeren van de placenta te vergemakkelijken en om krampen te verlichten.
Disoidea is afgeleid van Discus (Latijn) en betekent natuurlijk “werpschijf” wat betrekking heeft op de vorm van de bloemen. Dus geen lintbloemen dat de bloem een rond uiterlijk geeft, zoals een discus.
Wees voorzichtig bij het consumeren van schijfkamille, omdat het bij sommige mensen allergieën kan veroorzaken. Het is raadzaam om de eerste keer een kleine hoeveelheid te consumeren om te zien hoe uw lichaam reageert voordat u grotere hoeveelheden consumeert. Dit geldt trouwens voor alle wilde planten.
De informatie op deze website is trouwens niet bedoeld ter vervanging van het advies van uw arts of deskundig zorgverlener. Lees daaromtrent ook onze disclaimer onderaan deze pagina.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Schijfkamille
https://www.floravannederland.nl/planten/schijfkamille
https://www.ecopedia.be/planten/schijfkamille
https://wilde-planten.nl/schijfkamille.htm
https://waarnemingen.be/species/7038/
https://www.plantennamen.info/wetenschappelijke-namen/matricaria-discoidea-schijfkamille
https://www.wildebloemen.info/pages%20bloemen/S/schijfkamille.php
Heeft u die oude grijsaard in de straat al gezien? Ik bedoel niet Sinterklaas of de Kerstman, al vrees ik dat u die de komende weken ook te pas en te onpas voor de voet zal lopen. Neen, ik bedoel die vulgaire, oude grijsaard: Senecio …
Rode schijnspurrie (Spergularia rubra) is een plantje dat groeit op het voetpad of tussen de straatstenen. Wie oog heeft voor wat zoal groeit en bloeit in de stad valt het rozerode bloempje meteen op; anderen lopen er zo aan voorbij, als men het al niet …
Een plant die zoveel voorkomt dat we ze soms over het hoofd zien: de rode klaver. In Vlaanderen is rode klaver een uiterst algemene soort. Ik herinner me nog levendig hoe ik als kind met een mesje rode klaver ging afsnijden voor onze konijntjes. Ze waren er verzot op. Of hoe we de bloempjes verzamelden en er een haarkransje van knutselden. En hoe vaak lagen we niet plat op de grond op zoek naar dat ene ‘klavertjevier’ – dat we overigens nooit vonden en dat eigenlijk geen klaver is.
Ik was enigszins verrast toen ik klaver onlangs op nummer vier in de top tien van meest verwenste en irritante onkruiden zag staan. Als je een ‘hole-in-one’ wil slaan kan ik begrijpen dat je ze liever kwijt dan rijk bent. En als je greenkeeper bent in Wimbledon ben je er wellicht ook allergisch voor, maar – tenzij je op je gazon snooker wil spelen – in een bloemenweide zijn ze een lust voor het oog en een paradijs voor talloze insecten. Daar waar klavers verschijnen is dit zelfs meestal een teken dat het gazon te weinig voedsel heeft gekregen. Klavers zijn dan de redder in nood, want ze halen stikstof uit de lucht en slaan deze op in knolletjes onder de grond.
Rode klaver is een overblijvend kruid, vaak tweejarig, uit de vlinderbloemenfamilie. Hij komt in het wild voor in heel Europa en in noordelijk en Centraal-Azië. In het Latijns heet dit kruid Trifolium pratense. ‘Tri’ staat voor drie en ‘folium’ staat voor blad. Iedereen weet dat klaverblaadjes altijd in drieën staan. ‘Pratense’ is dan weer afgeleid van ‘pratum’, wat weide betekent. Laat dat nu precies de plek zijn waar we de rode klaver vaak vinden.
Zijn neefje, witte klaver (Trifolium repens), behoort eveneens tot dezelfde familie. Hij heeft zijn naam te danken aan de overwegend witte kleur van de bloeiwijzen. De soortaanduiding repens is Latijn voor “kruipend”, een verwijzing naar de kruipende stengels. Net als bij andere klaversoorten bestaat het blad uit drie deelblaadjes. Soms komen er mutanten voor met vier deelblaadjes: het klavertjevier, dat geluk zou brengen door het te plukken of aan te raken. Hoe vaak hebben we daar niet naar gezocht! 😉
Vooral door de betrekkelijke zeldzaamheid, maar ook door de vorm, die doet denken aan een kruis, wordt het vinden of het krijgen van een ‘klavertjevier’ al eeuwenlang beschouwd als een geluksbrenger. Volgens een legende stelt elk deelblad iets voor: het eerste de hoop, het tweede vertrouwen, het derde liefde en het vierde geluk.
In de Keltische culturen, vooral in Ierland, gelooft met al sinds middeleeuwen in het geluk van een klavertje vier. Voor het ontstaan van dit gelukssymbool bestaan verschillende verklaringen. Zo gaat er een verhaal over een druïde die voor zijn toverdrankjes klavertjesvier gebruikte. Aan de ene kant brengt het geluk en, aan de andere kant, zou het helpen tegen het kwaad. Deze gedachte is over de hele wereld verspreid geraakt. Vooral dat het klavertjevier geluk zou brengen is blijven hangen. Waarom precies dat aspect van het klavertje vier? Dat komt omdat er voor het klavertjevier een speciale rol is weggelegd in het verhaal van een heilige uit Ierland: Saint Patrick. Lees de geschiedenis van het klavertjevier op de website geluk.com (zie bronnen)
Rode en witte klaver bloeien van mei tot diep in de herfst met witte en roze tot rode bloemen. De bloeiwijzen zijn bol tot eivormig en hebben aan de voet van de bovenste bladeren steunblaadjes. Bij grasland dat bedoeld is om te maaien wordt vaak rodeklaver gezaaid. Dit is vanwege het stikstofbindendvermogen en het hoge eiwitgehalte. Hierdoor kan er later meer en kwalitatief beter gewas geoogst worden.
De bijen worden aangetrokken door de nectar in de bloemen en verzamelen ook stuifmeel of pollen. Rode klaver krijgt trouwens ook vaak bezoek van vlinders. Dat bijen en hommels zo van rode klaver houden, is voor ons ook mooi meegenomen: ze maken er namelijk de heerlijkste klaverhoning van.
Rode klaver behoort tot de veertig meest algemene soorten uit de inheemse flora, al is hij niet zo talrijk als de algemeen voorkomende witte klaver.
Rode klaver is zeker goed voor je gezondheid. Dit hadden ze vroeger al snel door. Plinius, een Romeinse letterkundige en politicus, wist al dat rode klaver helpt bij stenen in de urinewegen. Honderd jaar na Christus werd rode klaverthee al gedronken als natuurlijk geneesmiddel.
In het Ierland van de 16de eeuw vormde rode klaver een onderdeel van het dieet, zeker als je slank wil blijven.
Rembert Dodoens, arts en plantkundige – ook bekend onder zijn gelatiniseerde naam Rembertus Dodonaeus – beval in de 16de eeuw rode klaver aan als een middel tegen de witte vloed van vrouwen. En inderdaad, uit een studie gedaan bij 110 vrouwen in de postmenopauze, bleek dat opvliegers, aanvallen van transpiratie en depressiviteit werden verminderd door inname van een tinctuur van rode klaver. Al melden andere bronnen dat dat uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat deze extracten nauwelijks enige invloed op die overgangsklachten hebben.
In de volksgeneeskunde werd rode klaver gebruikt als ontgiftend, kalmerend en ontstekingsremmend middel. Vandaar dat het werd gebruikt bij een geïriteerde huid, hoesten, milde diarree en ontstekingen in de darmen. Rode klaver ontspant de zenuwen en kan milde verlichting bieden bij stress en angst. Oude bronnen vermelden het gebruikt ervan bij hoest en luchtwegencongestie.
De klavertjes bevatten veel eiwitten, fosfor en calcium. Het bevat echter ook chemicaliën die fyto-oestrogenen worden genoemd en die vergelijkbaar zijn met het hormoon oestrogeen. Het werd daarom vaak aangeraden bij symptomen van de menopauze, zwakke en broze botten en vele andere aandoeningen. Er dient echter te worden beklemtoond dat er geen wetenschappelijke bewijzen bestaan om één van deze toepassingen te ondersteunen.
Heb je groene vingers? Dan kan je zelf rode klaver oogsten. Knip de bloemknoppen gewoon boven de eerste set bladeren af. Giet 1/4 liter bijna kokend water over handjevol gedroogde bloemen, laat 15 minuten trekken, zoet met een beetje honing en je infusie is klaar. De aanbevolen dosering is 2-3 kopjes verse kruidenthee per dag gedurende 4-6 weken.
De witte en rode klaver zijn ook eetbare planten, maar het is wel aan te raden om ze eerst even te koken. Omtrent het culinair gebruik heb ik niet veel gevonden, enkel dat de bloemen eetbaar zijn en een mooie garnering kunnen vormen voor desserts. Zelf heb ik het nog niet gegeten. Dat laat ik aan de konijntjes over.
Rode klaver zou op verschillende manieren de gezondheid kunnen ondersteunen, maar het is belangrijk om te weten dat er nog geen gezondheidsclaims over rode klaver goedgekeurd zijn door de Europese Commissie. Men wil in zijn enthousiasme nog wel eens vergeten dat tegenover al wat positief is vaak ook een aantal negatieve aspecten bestaan.
het grootste probleem van de rode klaver is toch wel dat de isoflavonen ingrijpen op de receptoren voor hormonen. Daardoor zouden mensen, die een voorgeschiedenis of een familiehistorie hebben van borstkanker, baarmoederhalskanker, eierstokkanker, vleesbomen of endometriose van rode klaver moeten afblijven. (Bron: Deepfreezer)
Bovendien ervaren sommige mensen bij gebruik van rode klaver bijwerkingen zoals huiduitslag en spierpijn. Rode klaver bevat bovendien ook vormen van coumarine en daarvan is bekend dat het bloedverdunnend is. Mensen, die last hebben van bloedstollingsstoornissen of een antistollingsmedicijn slikken, moeten daarom extra voorzichtig zijn.
Het is sowieso altijd belangrijk om niet op eigen houtje te experimenteren met wilde planten. Raadpleeg altijd een gehomologeerd arts of fytotherapeut. De informatie op deze website is trouwens niet bedoeld ter vervanging van het advies van uw arts of zorgverlener. Lees daaromtrent ook onze disclaimer onderaan deze pagina
Groot handboek geneeskrachtige planten 4e druk – Dr Geert Verhelst
Botanisch handboek medicinale planten Geneeskrachtige planten & huismiddeltjes van A tot Z ; Monique Simmonds, Melanie-Jayne Howes, Jason Irving; vertaald door Frank van der Knoop ISBN: 9789050116633
https://www.geluk.com/blog/geschiedenis-klavertje-vier/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Rode_klaver
https://www.floravannederland.nl/planten/rode_klaver
https://www.ecopedia.be/planten/rode-klaver
https://www.kruidenvandemaasheggen.nl/blog/alles-over-rode-klaver-thee/
https://www.rtlnieuws.nl/lifestyle/wonen/artikel/5389292/10-eetbare-planten-uit-de-natuur
https://www.evansnwatson.nl/products/rode-klaver-thee-bloesem-gesneden-trifolium-pratense
http://deepfreezer0.blogspot.com/2012/02/deel-157-rode-klaver.html
Het harig knopkruid (Galinsoga quadriratiat) is een plant uit de composietenfamilie De soort behoort met het ook in Vlaanderen veel voorkomend kaal knopkruid (Galinsoga parviflora) tot de knopkruiden. Galinsoga is vernoemd naar Don Mariano Martinez de Galinsoga (1766–1797), directeur van de botanische tuin te Madrid. …
De zomer heeft ons lang verwend, maar ondertussen hebben we al even van de herfst kunnen proeven. Wind, storm, buien, mist; het is allemaal al langsgekomen. En vandaag is het niet anders. Ideaal weer dus om een bezoek te brengen aan Paulus, de boskabouter.
Weet u waar Paulus woont? Ik wel! Maar ik ga het lekker niet verklappen. Hij woont zeker niet in de stad en al zeker niet in een stadsplant. Want nee, paddenstoelen zijn geen planten. En – hoe kleurrijk ze soms ook zijn – het zijn ook geen bloemen. Feitelijk zijn het de vruchtlichamen van een schimmel. In dat opzicht horen paddenstoelen dus eigenlijk niet thuis in een site over “stadsplanten”, net zoals ze in de supermarkt niet thuishoren tussen de prei en de sla, maar eerder tussen de tomaten en de bananen. Vruchten dus, al hebben ze geen zaden maar sporen waarmee ze zich voortplanten.
Zaden en sporen zijn beide voortplantingsorganen. Maar sporen verschillen van zaden. Ze zijn slechts eencellig en bevatten geen embryo van de plant. Zaadplanten produceren bloemen met mannelijke en/of vrouwelijke organen. Er heeft bevruchting plaats.
Eén van de gemakkelijkste manieren om een zaad van een spore te onderscheiden is de grootte. Als je het met je blote oog kunt zien, is het een zaadje. Ook sommige planten produceren sporen, denk maar aan de varens.
Wist je dat paddenstoelen onderliggend een heel complex netwerk hebben? Dat bestaat uit allemaal fijne draden: je ziet ze als je, bijvoorbeeld in een bos, de blaadjes rond zo’n paddenstoel optilt. We noemen die wirwar aan zwamdraden het mycelium of de zwamvlok. Ook zwammen zonder paddenstoelen vormen zo’n mycelium.
De overkoepelende term van dat hele netwerk, inclusief paddenstoel en schimmel, is de zwam, synoniem voor fungi. Zwammen vind je overal: onder de grond, op de grond en zelfs in dieren en mensen.
Lange tijd brachten we zwammen onder in het plantenrijk, onder andere omdat ze zich niet kunnen voortbewegen. Maar nu beseffen we dat ze helemaal geen planten zijn. Zo doen ze niet aan fotosynthese. Net als dieren zijn zwammen heterotroof. Dat betekent dat ze niet zelf hun eten produceren, zoals planten dat wel doen via fotosynthese. Toch behoren zwammen ook niet tot het dierenrijk.
Ze steken geen voedsel in hun ‘lichaam’ zoals dieren, maar dringen met hun ‘lichaam’ in voedsel. Je vindt ze dan ook op alle voedingsbodems: in dieren, op planten en boomstammen, in de confituur… Ook hun lichaamsbouw is niet te vergelijken met die van dieren en planten. In plaats van cellen hebben zwammen dus dat netwerk van draden die overal tussen en doorheen kunnen groeien. (Bron: RUG)
Zwammen zijn de echte recycleerkampioenen. Op aarde is er bijna niets dat ze niet kunnen recycleren. Bomen, bijvoorbeeld, produceren een enorme biomassa als ze afsterven. Zwammen zijn de enige die heel die massa kunnen afbreken. Ze verwerken vooral plantenmateriaal, en dat zie je heel duidelijk tijdens een herfstwandeling: oude vruchtjes, dode bladeren of vermolmd hout waar schimmels of paddenstoelen op groeien. Zo ruimen ze het bos na de herfst netjes op en gebruiken het verwerkte materiaal als voedsel. Wat achterblijft, is dan weer voedsel voor andere planten. Daardoor zijn ze een onmisbare schakel in elk ecosysteem.
(Een deel van de tekst is ontleend aan de RUG; zie link onderaan)
We maakten voor u een slideshow met een 20-tal foto’s. De foto’s veranderen vanzelf om de drie seconden. Uitleg bij de afbeeldingen vindt u hieronder.
De amethistzwam (Laccaria amethystina) of rodekoolzwam is een zwam uit het geslacht van de fopzwammen (Laccaria). Het is een plaatjeszwam zonder manchet. De paddenstoel is vanwege de kleur genoemd naar de kwartsvariëteit amethist. De amethistzwam is eetbaar.
De berkenridderzwam (Tricholoma fulvum) is een paddenstoel behorend tot de familie Tricholomataceae. Hij leeft meestal samen met (de wortels van) berk en soms eik. De lamellen zijn geelwit en krijgen bruine vlekken.
De gele korstzwam (Stereum hirsutum), is een paddenstoel uit de familie Stereaceae. Hij komt voor op (dood) hout van loofbomen (bij voorkeur eiken) en struiken, zoals gestapeld brandhout.
De gewone zwavelkop (Hypholoma fasciculare) of het dwergzwavelkopje is een giftige paddenstoel.
Hij smaakt zeer bitter en is zeer giftig. Na consumptie bij mensen ontstaan er na 5-10 uur klachten als diarree, misselijkheid, braken en flauwvallen. Ook zijn er gevallen bekend van verminderd gezichtsvermogen en verlamming. Na een aantal dagen verdwijnen meestal de bijwerkingen.
De grote stinkzwam komt met behulp van een eiertand uit een 3–6 cm grote knol die in de volksmond met heksen- of duivelsei wordt aangeduid. Daaruit strekt zich in enkele uren de 10–20 cm lange poreuze en holle steel. De hoed van de paddenstoel is dan met een groene slijmerige sporenlaag (gleba) bedekt die een zeer penetrante aasgeur verspreidt, zelfs tegen de wind in te ruiken. De stank trekt vliegen en kevers als de oranje aaskever aan die voor de verspreiding van de sporen zorgen.
Honingzwam is een geslacht van zwammen met verschillende soorten die moeilijk te onderscheiden zijn. Veel soorten hebben een ring aan de steel, maar deze kan verloren gaan naarmate het vruchtlichaam volwassen wordt, door het weer en door slakkenvraat. Sommige soorten vallen ook levende bomen aan waardoor deze afsterven en worden daarom als bosplaag beschouwd.
De porseleinzwam is een witte tot ivoorkleurige plaatjeszwam waarvan de hoed bedekt is met een slijmlaag. De vruchtlichamen staan meestal in groepen. Hij groeit saprobiotisch of parasitair op takken of stammen van de beuk, meer zelden op andere loofbomen (zoals eiken) en zeer zelden op sparren.
De vliegenzwam is een opvallende, rode paddenstoel, die algemeen voorkomt. Het eten ervan kan leiden tot vergiftigingsverschijnselen, maar de ernst hiervan valt meestal mee. Vliegenzwammen groeien veelal in loofbossen, in nauwe associatie (symbiose) met berk, tamme kastanje, eik, beuk, ook wel met den en spar.
De geschubde inktzwam is één van de meest voorkomende van de honderd soorten inktzwammen die in Vlaanderen voorkomen. De geschubde inktzwam is een nematoden (rondworm) etende schimmel. Een jonge geschubde inktzwam smaakt uitstekend, maar moet wel direct na het plukken verwerkt worden. De zwam is niet meer eetbaar wanneer vervloeiing of verkleuring optreedt. Verwisseling kan voorkomen met de kale inktzwam die wél giftig is.
De heksenboter of runbloem is een slijmzwam. Het bestaat uit een geel plasmodium dat zich kan verplaatsen en daarbij een vaak glanzend kruipspoor achterlaat. Heksenboter voedt zich met micro-organismen. Het komt algemeen voor op dood hout. De slijmzwam komt over de hele wereld algemeen voor en heeft namen als “Troll butter”, “Dog vomit slime” (Engels) en “Trollsmör” (Zweeds).
Het gewoon eekhoorntjesbrood is een algemeen voorkomende eetbare paddenstoel. Aan de onderzijde is een sponzig aandoend stelsel van fijne buisjes zichtbaar dat eerst wit en later geel is. Het is een uitgesproken consumptiepaddenstoel die, ook in gedroogde vorm, onder andere in fondue verwerkt wordt. In de Alpen zijn deze boleten in gedroogde vorm veelgevraagd en duur. In de Italiaanse keuken heten ze porcini, ook in Nederlandstalige recepten wordt die naam veel gebruikt.
Mycena is een geslacht van schimmels dat behoort tot de plaatjeszwammen. Het geslacht omvat soorten met middelgrote tot kleine paddenstoelen. Ze hebben een kegel- tot klokvormige hoed met vaak gevoorde, rechte rand, die bij het rijper worden niet naar binnen omkrult. De steel is dun en heeft geen manchet. In totaal kent dit geslacht 1350 soorten (november 2023) waarvan er meer dan 100 in Europa voorkomen.
Het vruchtlichaam is groot, 8 tot 15 cm hoog, met een bolvormige kop op een flinke steel, die aan de basis en bovenaan vaak sterk geplooid is. De kleur is witachtig tot licht beige, later verkleurend naar grijsbruin. Het oppervlak is bedekt met spitse schubjes of vlokjes die later afvallen. De binnenzijde van kop en steel is eerst wit en sponzig, in de kop vormt zich bij rijpheid een olijfbruine poederig-dradige sporenmassa. De sporen komen naar buiten door een kratervormige opening die steeds groter wordt.
De roestvlekkenzwam komt algemeen voor in naaldbossen of tussen varens onder gunstige omstandigheden. De soort vormt ook wel heksenkringen. De paddenstoel komt op in de herfst. Het witte vruchtvlees is dik en stevig in het midden van de hoed en smaakt erg bitter. De geur wordt omschreven als sterk houtachtig of kruidig-aromatisch.
De stevige braakrussula is een schimmel behorend tot de familie Russulaceae. Hij vormt mycorrhiza* met beuk. De geur is aangenaam fruitig en de paddenstoel kan tijdens het drogen ook een lichte geur van honing ontwikkelen. De smaak is brandend scherp. Het is een giftige paddenstoel, het veroorzaakt aandoeningen van het spijsverteringsstelsel.
* Een mycorrhiza is een samenlevingsvorm van schimmels en planten via de wortels. Bijna alle planten werken ondergronds samen met schimmels. Deze absorberen bijvoorbeeld mineralen uit de bodem die ze vervolgens afstaan aan een plant, in ruil daarvoor krijgen ze suikers terug voor hun eigen voeding.
Het gewoon elfenbankje groeit het hele jaar en is een zeer algemene eenjarige saprofyt op stronken en takken van loofbomen. De vruchtlichamen groeien aan één zijde van de stronk of tak. Het gewoon elfenbankje helpt mee met het afbreken van de afgevallen bladeren in het bos. Ook wordt deze schimmel in de biotechnologie veel gebruikt voor de productie van laccase, een lignine-afbrekend product dat vaak in de papierindustrie gebruikt wordt als bleekmiddel.
Eerste hulp bij giftige paddenstoelen
