12 december 2023

Het tasje van de pastoor … herderstasje

In Brugge is er een leerkracht die zijn leerlingen elk jaar de opdracht geeft met de geheimzinnige cryptische omschrijving: “Breng mij het tasje van de pastoor!” Probleem nummer 1: “Waar woont, in godsnaam, de pastoor? In de kerk?”

Na het deskundig advies van Google blijkt het niet om een pastoor maar om een plant te gaan: Capsella bursa-pastoris, herderstasje.

Het is dan dat de vertwijfeling toeslaat. Als pastoors al zeldzaam geworden zijn, wat dan met het tasje van de pastoor? Het is dan dat mijn mailbox steevast vol loopt met vragen als: “Kunt u mij a.u.b. zeggen waar ik het herderstasje in de stad kan vinden mijnheer?”

Mijn antwoord is dan even vaak: “Overal!” Je moet al veel pech hebben om het op een wandeling door de stad niet te vinden. En als je ook nog eens een plantsoentje, een stuk onbebouwde grond of een straatje aandoet waar de buurman af en toe de hond uitlaat dan is het zeker … ‘Bingo!’ Maar het groeit evengoed op de stoep, tegen een gevel of op het speelplein van uw kinderen, als het maar voldoende zonlicht vangt. Het is dus een allround stadsplant.

Naamgeving

“What’s in a name?” Herderstasje staat hoog in mijn top-10 lijstje, al is het omwille van de naam alleen al. Wie verzon ooit zo’n sprekende naam voor dit plantje? De naam herderstasje dankt de plant aan de gelijkenis van de hauwtjes met de tas die herders vroeger meenamen in het veld. De wetenschappelijke naam klinkt zo mogelijk nog mooier: Capsella bursa-pastoris. Capsella komt uit het Latijn en betekent doosje of tasje. Bursa is eveneens Latijn en betekent beurs; en de pastor is natuurlijk de herder. Precies door die karakteristieke vruchtjes is het moeilijk te verwarren met andere soorten.

Daarenboven kent de plant nog een aantal andere volkse namen zoals tasjeskruid, vlekkruid, tuinlepeltje, ons-herennageltje, ganzentongetjes, eendenpootjes, hartekenskruid en lepeltjesdief.

Kenmerken

Het herderstasje komt waarschijnlijk oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied. Inmiddels is de plant wereldwijd aan te treffen. De bloempjes zijn klein, maar als ze open staan dan zie je onmiddellijk dat de plant tot de familie van de kruisbloemigen behoort.

De stengel staat rechtop met fijne groeven en is in het onderste deel licht behaard. De op de grond groeiende bladeren zijn smal en lang en staan in een rozet. De stengelbladeren hebben enkele en vertakte haren. De plant bloeit van maart tot laat in de herfst met witte bloemen, die gegroepeerd staan in een tros. Zelfs eind november kun je nog bloeiende exemplaren vinden. De plant rust eigenlijk alleen tijdens lange vorstperiodes. De witte bloemen groeien eerst schermvormig gedrongen, en vormen later uit het vruchtbeginsel een omgedraaid hartvormig hauwtje.

Het produceert een paar duizend zaden per plant, meestal door zelfbestuiving. De zaden kunnen tot 35 jaar in de grond overleven en ze zijn vrij onverschillig voor de doorgang door de ingewanden van vogels en regenwormen.

Rood herderstasje

Ooit vonden we in Brugge eens het Rood herderstasje (Capsella rubella). Er komen in onze gewesten exemplaren voor die sterk op deze mediterrane soort lijken, maar of het inderdaad rubella betreft is niet zeker. De status van de roodkleurige vormen is nog onduidelijk. (zie foto)

Gebruik

Hoewel het kruid wellicht al lang gebruikt werd is soort in de Oudheid en de Middeleeuwen weinig beschreven.

Als kind hield ik enkele konijnen en een oom vertelde me ooit dat er een remedie bestond voor de (frequente) diarree van mijn langoortjes: herderstasje. Het heeft altijd wonderen verricht.

Medicinaal gebruik

In de 16^de eeuw vatte Pietro Andrea Mattioli (1501-1577) het oordeel van zijn tijd aldus samen: “Het is een goed middel tegen bloedingen”. Het wordt als geneeskrachtig kruid inderdaad al eeuwenlang gebruikt om in- en uitwendige bloedingen te stoppen. Het werkt tevens regulerend op de bloeddruk.
Op de medicinale eigenschappen komen we later in een afzonderlijke bijdrage nog uitvoerig terug.

Culinair gebruik

De getande blaadjes lijken veel op rucola en smaken een beetje zoals waterkers en kleine veldkers. Zoals veel kruisbloemigen is ook het herderstasje eetbaar. Alle plantendelen zijn culinair te gebruiken. Het herderstasje zit namelijk boordevol gezonde stoffen: verschillende aminozuren, vitamine A, B1, B2, B3, C en K en het bevat veel mineralen: kalium, calcium, natrium, fosfor en ijzer.

Het smaakt inderdaad een beetje naar kool. In China en Korea wordt het vooral gebruikt in soepen. De jongere bladeren worden rauw of gekookt gegeten en er werd mij ooit verteld dat de bloempunten als tussendoortje kunnen gegeten worden tijdens een lange wandeling. Dat moet ik onthouden.