29 september 2024

Akkermelkdistel

Maak kennis met de akkermelkdistel (Sonchus arvensis), een telg uit de veelzijdige composietenfamilie (Asteraceae)! Zoals de naam al laat vermoeden voelt deze plant zich thuis op bouwland en grasvelden, maar durft ook de ruige duinen te trotseren.

En hoewel de gewone melkdistel al lang een vaste gast is in onze steden, weet de akkermelkdistel zich in de stad te integreren. En hoe! Met zijn robuuste formaat steekt hij met kop en schouders boven de gewone melkdistel uit. Zijn bloemen, net zo stralend als een paardenbloem, zorgen voor een levendig schouwspel in het stedelijke groen.

Meer informatie over de verschillende melkdistels vind je op onderstaande website:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Melkdistel

Naamgeving

De naam Sonchus komt van het Griekse woord somphos, wat “hol” of “zacht” betekent. Dit verwijst waarschijnlijk naar holle stengel van de plant. Arvensis betekent “groeiend op akkers”.

De soort wordt soms onderverdeeld in twee varianten. De akkermelkdistel is de standaardvorm, terwijl de zeemelkdistel die in de duinen voorkomt (var. maritimus) opvalt door zijn iets vettige en onregelmatig ingesneden bladeren.

In andere talen

Engels: Perennial Sowthistle
Frans: Laiteron des champs
Duits: Acker-Gänsedistel

Beschrijving

Akkermelkdistel is een middelhoge tot hoge plant, tot wel 1.5 m hoog. De bloemen staan – typisch voor de composietenfamilie – op een gezamenlijke bloembodem en zijn omringd door een aantal schutbladeren die we het ‘omwindsel’ noemen.

Een typisch kenmerk voor de akkermelkdistel is dat de omwindsels en de stengel is bezet met gele klierharen.

De holle stengel bevat melksap en heeft bovenaan kleverige haartjes. De verspreid staande, glanzend groene stengelbladen zijn langwerpig tot lancetvormig en veerspletig (de bladen zijn diep ingesneden). De bladen hebben een gezaagde tot stekelig getande rand. Ze zijn onbehaard en hebben een blauwgroene kleur.

Het opvallendste kenmerk van melkdistels vind je in hun bloemen. Of beter gezegd, hun ‘bloemhoofdjes’, die indrukwekkend groot kunnen worden – tot wel vijf centimeter! Dat is flink groter dan bij andere melkdistels. Ze lijken in veel opzichten op een paardenbloem: dezelfde heldergele kleur, dezelfde gewoonte om zich te openen bij zonneschijn en ’s nachts weer dicht te gaan. En net als de paardenbloem maken ze pluizige zaadparachutes, die de wind meevoert zodra ze rijp zijn. Toch is er een groot verschil: melkdistels dragen altijd meerdere bloemen per steel, terwijl de paardenbloem er slechts één heeft per stengel.

De akkermelkdistel heeft als vrucht een nootje met vruchtpluis. De nootjes zijn aan weerszijden voorzien van vijf ribben en zijn dwars gerimpeld.

Een fraaie plant of een taaie rekel?

Let er even op: als je ze in de stad op het trottoir, in de goot of langs een muur ziet groeien, dan zie je vaak een rijtje akkermelkdistels bij elkaar staan. Dit is geen toeval! De akkermelkdistel is de enige melkdistel in de stad die als overblijvende plant met een uitgebreid wortelstelsel komt.

Dit wortelstelsel vormt lange, witte uitlopers en wortelstokken, die als magische spruiten nieuwe planten tot leven brengen. En het wordt nog interessanter: als zo’n wortelstok gebroken wordt, kan elk fragment zich opnieuw ontwikkelen tot een volwaardige plant. Het is dan ook geen wonder dat deze doorzetters vaak als ‘onkruid’ worden beschouwd – ze zijn echte taaie klanten!

Rembert Dodoens (1517-1585) schreef al in zijn beroemde Cruijde Boeck: “Dese cruyden wassen van selfs in die moeshoven ende op die velden/ ende worden voor oncruyden ghehouwen.”

Akkermelkdistel in de kruidengeneeskunde

Sonchus-soorten behoren tot een groep eetbare wilde planten, waarvan er zo’n 50 bekend zijn die verspreid voorkomen in Europa, Azië en Afrika.

De medicinale effecten van Sonchus-soorten hebben een lange geschiedenis. In China registreerde “Shen Nong’s Herbal Classic” het gebruik van S. oleraceus en S. arvensis in de traditionele Chinese geneeskunde meer dan 1800 jaar geleden.

In de afgelopen decennia hebben wetenschappers wereldwijd het potentieel van deze planten als gewas voor zowel mens als dier onderzocht. Daarnaast hebben ze veelbelovende farmacologische eigenschappen, wat aanleiding heeft gegeven tot verschillende studies. De resultaten van deze onderzoeken wijzen op interessante mogelijkheden voor toekomstig gebruik.

Recent onderzoek toont aan dat Sonchus-soorten sterke medicinale eigenschappen hebben, waaronder leverbeschermende, antikanker, antioxidante, ontstekingsremmende en antimicrobiële effecten. Bovendien kunnen ze helpen bij het voorkomen van hartproblemen.

De wortels werden gebruikt voor de behandeling van astma, verkoudheid en borstklachten. Thee van de bladen zou rustgevende eigenschappen hebben.

Melkdistels werden vroeger gebruikt door zogende vrouwen. Dat is wellicht te verklaren door de aanwezigheid van melksap in de stengel.

Dodoens (Cruijdeboeck deel 5 capitel 12; Bladzijde 602) schrijft ondermeer:

Rembert Dodoens — Tselve sap ingenomen doet oick die voesters veel melcks in huer borsten comen/ ende maeckt het melck seer goet ende ghesont/ alzoo dat die kinderen daer af schoone coluer crijgen. Tselve doet het water ghedroncken daer dit cruyt in ghesodenn(gekookt) es.”

Bron van de afbeelding: https://www.leesmaar.nl/cruijdeboeck/deel5/capitel012.htm

Culinair

De jonge bladen kunnen worden gegeten. Ze smaken enigszins bitter en kunnen worden bereid als sla of gekookt als spinazie. De geroosterde wortel werd gebruikt als koffiesurrogaat.

Uit wetenschappelijke studies blijkt dat Sonchus-soorten een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de voedingsbehoeften van mensen. Sonchus-soorten bleken hoge niveaus van kalium, natrium, koper, calcium, mangaan, zink en fosfor te bevatten.

De voedingsstofsamenstelling van deze vaak onderbenutte groenten toont aan dat ze uitstekende bronnen zijn van eiwitten, ruwe vezels, calcium, ijzer, mangaan en fenolen. Hun voedingswaarde blijkt zelfs hoger te zijn dan die van veel gekweekte groenten, zoals spinazie en kool. Door Sonchus-soorten te consumeren, kan ondervoeding effectief worden bestreden tegen minimale kosten. Daarom zouden zowel de teelt als het gebruik van deze planten sterk moeten worden gestimuleerd.