Wilde planten in de stad
De spar (Picea spec.) is van nature in de bossen te vinden, maar één keer per jaar, van pakweg eind november tot na de jaarwende, wordt het een echte stadsplant. Dan verschijnt hij op elke straathoek, op elk pleintje, in nagenoeg elke woonkamer. Hij laat …
Het gebruik van herderstasje als voedsel gaat tenminste 8000 jaar terug. De bloemen en de zaadbeursjes zijn geschikt als mild-pittige eetbare versiering. De bloemknoppen en het bovenste deel van de bloemstengel vormen van maart tot juni een malse bakgroente of een pittige toevoeging aan salades. …
Tijdens de Middeleeuwen werd het kruid al gebruikt bij kiespijn en neusbloedingen. Men geloofde dat, als de patiënt het takje van het herderstasje links in de hand hield, de bloeding van het rechterneusgat zou verdwijnen en omgekeerd.
Herderstasje wordt niet expliciet genoemd in Hildegard van Bingens “Physica”. Ze bespreekt echter wel tal van planten en hun gebruik, en categoriseert ze op basis van hun eigenschappen. Het is echter mogelijk dat de identificatie en naamgeving van planten in de loop van de tijd zijn geëvolueerd, en dat de gebruikelijke namen die we tegenwoordig gebruiken mogelijk niet direct overeenkomen met de namen die in historische teksten werden gebruikt.
Herderstasje wordt wel al beschreven in Dodoens’ “Cruydeboeck” samen met het gebruik en de eigenschappen ervan. Rembert Dodoens (1517–1585) was een Vlaamse arts en botanicus die bekend stond om zijn invloedrijke werk op het gebied van plantkunde. Eén van zijn belangrijkste bijdragen was de publicatie van “Cruydeboeck”, voor het eerst gepubliceerd in 1554. Dit werk, later vertaald in verschillende talen, beschreef een grote verscheidenheid aan planten en hun toepassingen.
Nicholas Culpepper* (1616-1654) beschrijft in zijn ‘Complete Herbal’ ook de medicinale toepassingen van het herderstasje zoals die in zijn tijd bekend waren. Het is de beste beschrijving die ik kon vinden van het gebruik ervan in de traditionele kruidengeneeskunde.
https://www.gutenberg.org/files/49513/49513-h/49513-h.htm
De tekening van het herderstasje is te vinden op plaat 17 (Shepherd’s purse), de beschrijving op pagina 171.
“It is under the dominion of Saturn, and of a cold, dry, and binding nature, like to him. It helps all fluxes of blood, either caused by inward or outward wounds; as also flux of the belly, and bloody flux, spitting blood, and bloody urine, stops the terms in women; being bound to the wrists of the hands, and the soles of the feet, it helps the yellow jaundice. The herb being made into a poultice, helps inflammations and St. Anthony’s fire. The juice being dropped into the ears, heals the pains, noise, and mutterings thereof. A good ointment may be made of it for all wounds, especially wounds in the head.”
* Nicholas Culpeper (18 oktober 1616 – 10 januari 1654) was een Engelse botanicus, kruidkundige, arts en astroloog. Zijn boek ‘The English Physitian (1652), later genoemd ‘Complete Herbal (1653), is een belangrijke bron over het medicinaal gebruik van kruiden, zoals bekend in de 17de eeuw. Het is één van de meest gedetailleerde werken over medische astrologie in het vroegmoderne Europa.
Het is inderdaad vaatvernauwend, bloedstelpend, laxerend en versterkt de darmwanden.
Kruidenthee van de plant kan gebruikt worden bij overvloedige menstruatie, bloedende aambeien, neusbloedingen en bloedingen van het tandvlees; om ingewandsspieren te verstevigen bij verslapping van de peristaltiek. Vroeger werd het ook gebruikt om weeën op te wekken tijdens een bevalling.
(Bron: Genezende planten, Bruno Vonarburg, Artis-Historia, 1987)
“Herderstasch mag in geen huis ontbreken wegens zijn voortreffelijkheid.” Dit schrijft Broeder Aloysius (leerling van de beroemde Monseigneur Kneipp) in zijn standaardwerk “Troost der zieken” (1911). Hij beschrijft hierin ruim 300 geneeskrachtige planten met een grote verzameling huismiddelen van allerlei aard.
Herderstasje is inderdaad een probaat middel tegen bloedingen. Als bewijs geeft hij het volgende voorbeeld:
“Een heer had een hevig neusbloeden; al wat men aangewend had, scheen niets te baten; men vreesde voor zijn leven. Geen raad wetende, kwam men beangstigd tot mij. Ik raadde het kruidje Herderstasch aan: men hechtte geen geloof aan mijn woorden, daar men het al tevergeefsch beproefd had. Ik vermoedde aanstonds, dat men verouderde kruiden gebruikt had, liet een sterk aftreksel klaar maken, dit den patiënt opsnuiven en ook een kopje innemen. Bijna ogenblikkelijk hield het bloeden op.”
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het herderstasje als het ware herontdekt. Gezien het grote tekort aan medicijnen moesten de dokters en deskundigen op zoek naar alternatieven. Vandaar dat het herderstasje gebruikt werd bij de behandeling van gewonden.
Herderstasje werkt regulerend op bloedsomloop en bloeddruk. Dit betekent dat bij diegene met een te lage bloeddruk de bloeddruk zal verhogen en omgekeerd. De plant zou ook helpen bij hevige menstruele bloedingen en bij bloedingen na een bevalling.
Verder is het herderstasje ook werkzaam bij maagpijn, wekt de eetlust op en stimuleert de spijsvertering. Ook zou het spierversterkend werken en helpen bij bekkeninstabiliteit.
Uitwendig wordt het herderstasje gebruikt in een zalf of tinctuur bij bloedende verwondingen.
Een homeopathisch middel, gemaakt van de verse plant, wordt gebruikt om neusbloedingen en menstrtatiebloedingen te behandelen.
Er zijn verschillende producten (o.a. tincturen) in de handel verkrijgbaar op basis van herderstasje. Capsella Bursa-Pastoris heeft een gunstige invloed op de circulatie doordat deze plant bloedstelpende eigenschappen bezit.
Deze plant wordt traditioneel gebruikt bij bloedingen van de neus. Kan ook gebruikt worden bij sterke menstruatie.
Nooit gebruiken tijdens de zwangerschap. Mensen die in het verleden nierstenen hebben gehad moeten voorzichtig zijn met het gebruik van dit kruid. Dit kruid is in welke bereidingsvorm dan ook niet langer dan een jaar houdbaar. De hele plant inclusief de wortel, oogsten voordat de zaden rijp zijn. Slechts gebruiken onder toezicht van een arts! Te veel van dit kruid kan verlammend werken op het centraal zenuwstelsel.
Bij gebruik van een te grote hoeveelheid kunnen vergiftigingsverschijnselen optreden. Planten die op vochtige plaatsen groeien, worden vaak aangetast door de schimmel (Cystopus candidus) die een witte laag op de planten vormt. Zulke exemplaren mogen niet worden verzameld.
(Bron: http://plantaardigheden.nl/plant/beschr/gonnve/herderstasje.htm)
De auteurs van deze website geven geen enkele garantie, expliciet of impliciet, met betrekking tot de uiteindelijke resultaten die worden verkregen door de informatie van deze website toe te passen. Het gebruiken en consumeren van de beschreven producten gebeurt op eigen risico.
De auteurs zijn niet verantwoordelijk voor misbruik of verkeerde identificatie van een plant, of voor alle gevolgen voor uw gezondheid – of die van anderen – die daaruit kunnen voortvloeien.
Lees de volledige disclaimer op: https://www.stadsplanten.be/disclaimer-2/
https://www.herbrally.com/monographs/shepherds-purse
https://www.botanical.com/botanical/mgmh/s/shephe47.html
https://www.purplesage.org.uk/profiles/shepherdspurse.html
https://www.vanbruggenthee.nl/losse-thee/gezondheid/herderstasje-thee/
https://www.schwabepharma.be/plantenlexicon/detail/plant/herderstasje/
Ghalandari S et al (2017). Effect of hydroalcoholic extract of Capsella bursa pastoris on early postpartum hemorrhage: A clinical trial study. Journal of Alternative and Complementary Medicine 23, 794‐799.
Lang geleden leefden onze voorouders in harmonie met de aarde. Ze wisten welke planten helende eigenschappen hadden en welke konden doden. Ze kenden ook de magische krachten van planten, die kunnen worden aangewend om behoeften te vervullen – van het beschermen van je huis tot …
In Brugge is er een leerkracht die zijn leerlingen elk jaar de opdracht geeft met de geheimzinnige cryptische omschrijving: “Breng mij het tasje van de pastoor!” Probleem nummer 1: “Waar woont, in godsnaam, de pastoor? In de kerk?” Na het deskundig advies van Google blijkt …
Ik schrijf zondag 10 december 2023, en – ware het niet dat ik zonet de Kerstman voor de voeten liep en mijn agenda gecheckt heb om na te gaan of het geen zinsbegoocheling was – je zou je eind oktober of begin november wanen. De temperatuur stijgt tot in de dubbele cijfers. Het is merkwaardig hoeveel stadsplanten nog in bloei staan. Natuurlijk is het niet meer met de uitbundige grandeur van de zomer, maar je kunt er niet naast kijken dat veel planten zich aanpassen aan het klimaat anno 2023.
Op de kademuren van de Brugse Reie staan nog heel wat exemplaren van de muurfijnstraal in bloei. De voorbije zomer hebben ze met tienduizenden de stad veroverd, en het zijn blijvers. Over een tiental dagen zijn we alweer de kortste dag van het jaar en nog zie ik overal tientallen bloempjes staan. Het zijn als zonnetjes die herinneren aan de voorbije zomer, en de belofte inhouden dat ze volgend jaar in nog groter aantallen terug zijn. Ik heb ondertussen al kleine kiemplantjes ontdekt op het terras van mijn appartement, ver weg van de begane grond. Echte alien invaders zijn het.
De grootste verspreidingskern van muurfijnstraal in Vlaanderen bevindt zich in Brugge, waar de soort verspreid voorkomt op oude muren in de binnenstad. De eerste groeiplaats in Kortrijk (VERLOOVE 2001) werd onlangs tijdens verbredingswerken aan de Leie vernield. Ook in andere steden wordt de muurfijnstraal al geregeld waargenomen. En het ziet er naar uit dat de plant in Vlaanderen overal zal inburgeren in het stedelijke gebied. Een echte stadsplant dus.
Her en der vond ik op de kademuren nog bloeiende exemplaren van de muurleeuwenbek. Vroeg in het voorjaar zie je de eerste bloempjes verschijnen. Als je Ecopedia mag geloven gaat de bloei door tot oktober, maar nu zijn we toch al een eind in december.
Muurleeuwenbek is ook weer zo’n plantje dat veel meer in zijn mars heeft dan je op het eerste zicht zou vermoeden. Na de bevruchting gebeurt er iets magisch. Dan buigt de bloemsteel zich al krommend van het licht af. De ronde vrucht gaat na rijping aan de top open zodat de zaden vrij kunnen komen. Eén van de zaden is echter altijd zo groot dat het de vruchtopening niet uit kan, maar door die kromming van de bloemsteel wordt dit zaadje als het ware in een spleet tussen de stenen geperst. Op oude, zachte cement wordt op deze manier voor de instandhouding van de soort gezorgd. Slim bedacht toch?
De witte dovenetel is ook zo’n plant die iedereen wel kent. In het voorjaar is het ook één van de vroege bloeiers. En die bloei kan heel lang doorgaan. De bovenstaande foto is daarvan het bewijs. Ik vond deze plant gewoon langs een gevel in de stad. Vermoedelijk was hij na de zomer eens ‘gemaaid’ of afgesneden, en is hij nadien gewoon opnieuw beginnen groeien en bloeien. De bladeren stonden er ook nog heel fris bij. De bladeren zijn overigens eetbaar én gezond. Als kruidenthee helpt de witte dovenetel bij keelklachten zoals keelontsteking. Strooi 1 eetlepel gedroogd of vers blad in een kopje en giet er (bijna) kokend water op. Laat de infusie zo’n 10 minuten trekken. Giet het theewater door een zeefje en geniet van je zelfgemaakte infusie. Je kunt er ook je keel mee spoelen en gorgelen. Later komen we in nog uitvoerig terug op het medicinaal en culinair gebruik van witte dovenetel.
Door de zachte temperaturen in de herfst en de overvloedige regenval doen de mossen en korstmossen het ook goed op de oude muren in de stad. Mossen vallen onder de planten, een korstmos niet. Het is namelijk een symbiosevorm tussen een schimmel en een fotosynthetisch organisme dat een bacterie of een alg is. De korstmossen worden dus niet tot landplanten gerekend maar tot de schimmels. Je kunt korstmossen op veel bijzondere plekken vinden. Het zijn vaak plaatsen waar planten niet of nauwelijks groeien, zoals op schors, stenen en zandgrond.
https://www.hogeveluwe.nl/nl/ontdek-het-park/natuur-en-landschap/mossen-en-korstmossen#
https://voordeelkruiden.nl/witte-dovenetel/
https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=29446
https://www.ecopedia.be/planten/muurfijnstraal
https://www.floravannederland.nl/planten/muurleeuwenbek
https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=29735
Zingt u in de kersttijd ook weer het beroemde liedje “Oh, dennenboom, Oh, dennenboom, wat zijn je takken wonderschoon… “? Over welke boom heeft u het dan precies, want we plaatsen met Kerstmis helemaal geen dennenboom in onze woonkamer. Onze traditionele kerstboom is een spar! In het …
De hiernavolgende tekst werd geschreven door Andrea Bleeker. Met dank voor de toestemming om de tekst te mogen gebruiken. We bevelen de website van Andrea ten zeerste aan. Het URL vindt u onderaan dit artikel. Sterk varkensgras Ons lichaam heeft een bepaalde hoeveelheid voedingsstoffen nodig …
Moet je in Sinterklaas of de Kerstman geloven om jezelf een mooi cadeau te geven? Ik dacht van niet! Dus kocht ik onlangs het leuke boekje “Stoepplantjesalbum”.
En als u (iets oudere) opgroeiende kinderen heeft dan is dit boekje de ideale opstap om de natuur dicht bij huis beter te leren kennen. Momenteel te koop bij Bol.com aan 40% korting (14,95 euro i.p.v. 24,95 euro). Laat maar komen die Sint!
We lopen er allemaal dagelijks aan voorbij, maar het zijn mooie, fijne planten. In dit boek staan 52 stoepplantjes. Voor elke plant is er een prachtige illustratie, bijgeleverd als plakplaatje.
Je zou het niet denken – want de meeste mensen lopen er dagelijks gedachteloos aan voorbij – maar ook stoepplantjes, zoals de elegante muursla of de kleurige muurfijnstraal, zijn belangrijk voor een aangenaam stadsklimaat en onderdeel van de natuur. Voor iedere plantenliefhebber die zich op speelse wijze wil verdiepen in stadsflora is er nu het ‘Stoepplantjesalbum’.
Zoek de stoepplantjes en maak dit album zelf compleet door de datum en de vindplaats zelf toe te voegen aan je album. ‘Stoeplantjesalbum’ nodigt je met 52 zelfklevende afbeeldingen uit om stoepplantjes te verzamelen en op die manier een eigen ‘herbarium’ aan te leggen. Aangevuld met interessante (kijk)tips en weetjes (uiterlijk, bijzondere eigenschappen, groeiplek en leuk om te weten) en ingedeeld in vier seizoenen. Ontdek de lente, zomer, herfst en winter op de stoep. Leuk voor jong en oud!
https://www.bol.com/be/nl/p/stoepplantjesalbum/9300000065119509/
https://www.bookspot.be/boeken/stoepplantjesalbum-9789050118644
Als u in de stad door een rustig straatje loopt dan is de kans groot dat u – zonder het te beseffen – een plantje onder voet loopt dat niet eens riposteert. Integendeel, het zegt: “Geen erg!”. Als u dat hoort – grapje – kijk dan eens …
Onlangs maakte een goede vriend mij attent op een interessant boek waarin een groot aantal medicinale planten beschreven worden: “The Lost Book Of Herbal Remedies”. *Het is geschreven door Dr. Nicole Apelian (herboriste, antropologe, biologe en tevens instructeur voor overlevingsvaardigheden) en het werd uitgegeven door …
Veel mensen hebben vroeger als kind wel eens geproefd van paardenbloem, en dus krijg ik vaak de vraag of de plant eetbaar is. Inderdaad, alle delen van deze plant zijn eetbaar. Jonge bladeren kan men eten als groente of in salade verwerken. Het blad werkt vooral als voorjaarskuur door reiniging van lever en nieren. De stengels kan men eten als versterkend middel voor de lever. De wortel kan o.a. in soepen worden gebruikt. Van de bloemen kan je een paardenbloemenwijn maken, en de wortels kunnen worden gebrand en gemalen als koffievervanger.
Paardebloembladeren zijn een rijke bron van vitamines en mineralen, waaronder vitamine A, vitamine C en kalium. De jonge bladeren bevatten o.a. vitamine B en C en veel mineralen, en worden verwerkt in sla en zijn een onderdeel in bloed reinigende voorjaarskuren. De plant heeft vanwege het hoge gehalte aan bitterstoffen een eetlustopwekkende werking. De plant kan daarom ook gebruikt worden bij problemen met de spijsvertering.
Van herboristengilde.nl kregen we de toestemming om een recept van Elvira van Tinteren voor de bereiding van paardenbloemjam over te nemen. Waarvoor onze hartelijke dank!
U vindt het recept ook op de website: https://herboristengilde.nl/paardenbloemjam/
Het herboristengilde.nl is een vereniging van bekwame, gepassioneerde kruidenspecialisten. Die als doel heeft het beroep van herborist te beschermen, kruidentradities in stand te houden, de kruidenkennis op peil te houden en onderling kennis uit te wisselen.
Pluk de bloemen op een rustige plek. Zoek een plek waar geen honden uitgelaten worden of veel auto’s rijden. Ik zou zelf ook niet meteen paardenbloemen gebruiken die in een drukke straat groeien. Je hoeft de hoofdjes niet te wassen, wel een beetje uitkloppen. Insecten vinden de bloemen namelijk ook heerlijk.
Pluk al het geel van de bloem en doe ze in een grote pot. Citroen en sinaasappel erbij en overgieten met kokend water totdat alles onder staat.
24 uur laten trekken en daarna zeven. Afmeten hoeveel vocht je hebt en de juiste hoeveelheid geleisuiker toevoegen.
Afmaken zoals beschreven op de verpakking van de suiker.
Ook op het YouTube kanaal van Andrea Bleeker, één van onze redacteurs, kunt u een filmpje bekijken over het bereiden van paardenbloemengelei. Op haar website is overigen ook een interessant artikel over het gebruik van paardenbloem te lezen. Zie: https://www.kruidenmassages.nl/paardenbloem.html
En op het YouTube kanaal van ‘De onkruidenier’ ziet u hoe paardenbloemenlimonade gemaakt wordt.
De bekende ‘Kruidenheksen'(the herbal witches) tenslotte tonen je hoe je paardenbloemen als groente kunt gebruiken.
De auteurs kunnen niet aansprakelijk gesteld worden voor aanspraken die voortkomen uit de verkeerde determinatie van een kruid of het verkeerde gebruik ervan in de ruimste zin van het woord. Lees hieromtrent ook de disclaimer onderaan deze pagina.
https://www.kruidenmassages.nl
https://www.ecolonie.eu/nl/projecten/plant-van-de-maand/paardenbloem-taraxacum-officinale
Verschillende delen van de paardenbloem, waaronder de bladeren, wortels en bloemen kan men gebruiken vanwege hun potentiële medicinale eigenschappen. Dioscorides Volgens sommige bronnen wordt de paardenbloem al vermeld in de ‘Materia Medica’ (Περὶ Ὕλης Ἰατρικῆς) van Dioscorides, een Griekse arts en farmacoloog die in de 1e …
“Mijn naam is Andrea Bleeker en ik woon in Hoorn (NL)”. Andrea is gediplomeerd kruidengeneeskundige.Al decennialang verdiept Andrea Bleeker zich in de eigenschappen van geneeskrachtige planten. Ze zou graag zien dat deze kennis weer terug bij de mensen komt, zodat iedereen zelf – op een …
Bij de paardenbloem hoeven we geen tekeningetje te maken. Wie kent die niet? Je moet al van een andere planeet komen om nog nooit van de paardenbloem gehoord te hebben. En dan nog is de kans groot dat hij daar ook voorkomt. (Grapje)
Bij de eerste warme zonnestralen van maart komen de gekende gele bloemen massaal tevoorschijn in ruigten, wegbermen, gazons, maar ook stoepranden, langs gevels en bruggetjes, zelfs in knotwilgen, regengoten en keldergaten. Een plant die tussen de tegels van een stoep groeit zal over het algemeen kleiner blijven en een meer ingesneden blad hebben dan een plant die in voedselrijk weiland staat.
De paardenbloem is vermoedelijk afkomstig uit Centraal-Azië, maar nu heeft hij zich over de hele wereld verspreid, met uitzondering van de tropen.
In West-Vlaanderen noemt men de plant wel eens de “pisseblomme” of “den beddepisser” vanwege de diuretische eigenschappen. Persoonlijk verkies ik de net iets eleganter klinkende Franse naam: “le pissenlit” of “le dent-de-lion”. Merkwaardig trouwens dat in veel talen naar de gelijkenis van de bladeren met leeuwentanden verwezen wordt, zowel in het Spaans (Diente de león), in het Italiaans (Dente di leone) als in het Duits (Löwenzahn). In het Engels klinkt dat nog door: Dandelion. In het Deens luistert hij dan weer naar de naam Almindeligmælkebøtte.
Letterlijk betekent dat ‘Algemene melkemmer’ vanwege het witte melksap in de stengel. Maar alle Denen zullen weten dat u het over de paardenbloem hebt.
De Latijnse naam Taraxacum zou afkomstig zijn van het Grieks taraxis (oogziekte) en akeomal (genezen), wat dan weer wijst op het gebruik van paardenbloem bij oogaandoeningen.
Het feit dat in de wetenschappelijke benaming het woord ‘officinale’ voorkomt doet bij velen al een belletje rinkelen: dit is een plant die vroeger in de apotheken gebruikt werd vanwege zijn geneeskrachtige eigenschappen. Daar komen we later uitvoerig op terug, want ook nu nog worden zijn medicinale eigenschappen ten overvloede benut.
De paardenbloem behoort tot de composietenfamilie. In deze familie zijn bloemen klein, en staan ze dicht bij elkaar in een bloemhoofdje. In feite zouden we dus kunnen zeggen dat het bloemetje een boeketje is. Het schotelvormig bloemhoofdje van de paardenbloem bestaat enkel uit gele lintbloemen. Ieder geel ‘blaadje’ is een kleine bloem met een stamper en meeldraden. Daarmee is de naam composiet verklaard: samengesteldbloemig. De bloem bestaat uit een bodem waarop de vele lintbloempjes dicht opeen staan.
Paardenbloemen bevatten een harige vruchtpluis dat eruit ziet als een parachuutje. En dat is natuurlijk ideaal om op de wind grote afstanden te overbruggen en zich uit te zaaien.
Ik krijg altijd zo’n aangenaam gevoel als ik de gele bloemhoofdjes eind maart, begin april overal zie verschijnen. Het zijn net zonnetjes die de hergeboorte van de lente aankondigen. Ze vertellen ons dat de periode van lange, donkere dagen achter de rug is en dat we ons mogen opmaken voor de zonniger dagen van de lente. De gele bloem opent zich bij zonsopgang, staat altijd naar de zon gericht en sluit zich in de schemering en bij regen.
De stengel is altijd glad en hol. Als je hem doorsnijdt zie je een wit melksap dat overigens niet giftig is. Het is opmerkelijk dat de stengel nooit bladeren heeft en dat elke stengel aan de top één bloemhoofdje heeft. De bladeren zijn onderaan te vinden, in een rozet om de penwortel. De bladeren kunnen er soms heel verschillend uitzien; ze zijn frisgroen van kleur en hebben een gelobde, of min of meer diep ingesneden, getande rand. Ze lijken inderdaad een beetje op leeuwentanden.
De paardenbloem wortelt met een penwortel waarmee hij zich tot 30 centimeter diep in de grond kan verankeren. Als je ooit al eens geprobeerd hebt om de plant met een mesje uit je gazon weg te snijden dan heb je wellicht ervaren dat dit haast niet te doen is. Daarom ook is de plant zo moeilijk te verwijderen. Ook de wortel bevat melksap. Hij is bruin van buiten en wit van binnen. Het vreemde is dat een plant met zo’n lange penwortel ook op muren en tussen tegels kan gedijen. Waar groeit die wortel dan in?
Onze voorouders deden elk jaar in de lente een grote schoonmaak in huis. Doet u dat nu ook nog? Maar ons lichaam kan een reinigingsbeurt na de winter ook best gebruiken. Dan komt de paardenbloem als geroepen. De geneeskrachtige en reinigende werking van paardenbloem is legendarisch. Al in de 15de eeuw werd in het westen melding gemaakt van de geneeskundige toepassingen. De soortnaam ‘officinale’ betekent trouwens dat het vroeger erkend werd als werkzaam medicijn. Je zou bijna kunnen zeggen dat het woord ‘officinale’ een kwaliteitslabel is.
Eind 2005 verscheen een nieuwe uitgave van de ‘Woordenlijst Nederlandse Taal’ (het Groene boekje), met enkele aanpassingen van de spellingwijzigingen uit 1995. Daarbij werd de befaamde ‘paardebloemregel’ teruggedraaid.
In de officiële spelling is de hoofdregel voor het wel of niet schrijven van de tussen-n: als het eerste deel alleen een meervoud heeft op -en (en dus niet een meervoud op -es), schrijf je een tussen-n in de samenstellingen met dat eerste deel. Volgens deze regel is het dus paardenbloem, omdat paard alleen het meervoud paarden heeft.
Toch komt ook ‘paardebloem’ in de praktijk soms nog voor. Wie bijvoorbeeld vindt dat paardenbloem te veel doet denken aan ‘een bloem voor paarden’, schrijft het woord misschien liever zonder tussen-n. Dan zie je ‘paardebloem’ als één vast geheel. Dat is op zichzelf een logische redenering, maar in de officiële spelling worden alle samenstellingen met paard met een tussen-n geschreven. Dus… paardenbloem!
De paardenbloem heeft geen officieel nationaal of cultureel symbool dat eraan wordt toegeschreven. De plant is echter op verschillende manieren symbolisch gebruikt in verschillende culturen en samenlevingen. Symbolische betekenissen die verband houden met de paardenbloem zijn onder andere:
Veerkracht en volharding
De paardenbloem staat bekend om zijn vermogen om te gedijen in verschillende omgevingen en weerstand te bieden aan pogingen om het uit te roeien. Als zodanig wordt het soms gezien als een symbool van veerkracht, doorzettingsvermogen en het vermogen om uitdagingen te overwinnen. Daarom gaven Christenen vanaf de 16de eeuw paardenbloemen als symbolisch geschenk. Het schijnt symbool te hebben gestaan voor de overgave en volharding van Jezus bij zijn kruisiging. Het is daarmee ook het symbool van rouw en verrijzenis in de Christelijke iconografie.
Wensen en dromen
De pluizige witte zaden van de paardenbloem worden vaak geassocieerd met het maken van wensen. Iedereen kent wel het gebruik om op de zaden te blazen terwijl je een wens doet. Men gelooft dat de wind de wensen zal wegvoeren.
Regeneratie en genezing
Paardebloem is in de traditionele geneeskunde gebruikt vanwege zijn potentiële gezondheidsvoordelen. Sommige mensen associëren het met genezing en regeneratie, zowel in fysieke als metaforische zin.
Aanpassingsvermogen
Het vermogen van de paardebloem om zich in verschillende omstandigheden te verspreiden en te groeien heeft ertoe geleid dat het wordt gezien als een symbool van aanpassingsvermogen en veelzijdigheid.
Transformatie
De levenscyclus van een paardenbloem, van een gele bloem tot een witte zaadkop, is geïnterpreteerd als een symbool van transformatie en verandering.
Zonnesymbool
Tenslotte zal het niemand verwonderen dat de paardenbloem vaak als symbool voor de zon gezien wordt. De bloem symboliseert de stralende zon die op haar beurt weer beschouwd wordt als de bron van alle leven. In de mythologie van veel culturen werd de zonnegod vereerd, van het Oude Egypte tot Griekenland, Inca’s en Azteken.
De bloem symboliseert de stralende zon. De pluizenbol symboliseert de volle maan.
Koeien, schapen en geiten eten paardenbloemen als medicijn. De mogelijke ondersteuning van de leverfunctie van melkvee is voor de melkveehouderij dan ook een belangrijk aspect van de paardenbloem. Cavia’s en konijnen kan men goed voeren met versgeplukte bladeren van de paardenbloem. Ze zijn er dol op!
Paardenbloemen zorgen in de tuin voor ongelooflijk veel leven. In het voorjaar zorgen ze voor een waar stuifmeel- en nectarfeest voor heel wat insecten. Verschillende dagvlinders waaronder de atalanta, kleine vos, citroenvlinder en dagpauwoog komen smullen van de paardenbloem. Zeker in het vroege voorjaar zijn paardenbloemen heel belangrijk voor vlinders, bijen en andere insecten als bron van nectar en stuifmeel. En dan hebben we het nog niet gehad over zweefvliegen, lieveheersbeestjes, kevers, wantsen die allemaal langs de paardenbloem durven passeren. Alle reden dus om in een bloemenweide paardenbloemen te laten staan. Initiatieven als ‘Maai mei niet’ zijn daarom bijzonder toe te juichen.
Hoewel de paardenbloem vaak als een onkruid wordt beschouwd, kent de plant een lange geschiedenis van gebruik, zowel in de keuken als in de traditionele geneeskunde.
Verschillende delen van de paardenbloem, waaronder de bladeren, wortels en bloemen kan men gebruiken vanwege hun potentiële medicinale eigenschappen. We zullen daar later in een afzonderlijk artikel uitvoerig op terugkeren.
De jonge bladeren van de paardenbloemplant kunnen rauw worden gegeten in salades of gekookt als groente. Ook de culinaire toepassingen zullen we later in een afzonderlijk artikel uitvoerig belichten.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Paardenbloem
https://www.floravannederland.nl/planten/paardenbloem
https://www.ecopedia.be/planten/paardenbloem
https://www.ecolonie.eu/nl/projecten/plant-van-de-maand/paardenbloem-taraxacum-officinale