6 januari 2024

Gewoon sneeuwklokje – Galanthus nivalis L.

We wensen al onze lezers en volgers een gelukkig nieuwjaar!
Moge 2024 u voorspoed en zegen brengen, een beetje meer vrede op Aarde, een goede gezondheid en veel zalige momenten in de natuur. Laten we allen samen streven naar een wereld waarin vriendschap en mededogen floreert, waar mensen elkaar ondersteunen en waar we de schoonheid van onze planeet koesteren.
Laten we elk moment omarmen en dankbaar zijn voor de kansen die het nieuwe jaar ons brengt.

Een nieuw begin

Heeft u ook dat gevoel dat na de winterzonnewende, het solstitium, iets nieuws ontluikt?
De kortste dag van het jaar is voorbij. Vooral ’s avonds is het al merkbaar langer licht.
Iedereen die een beetje meeleeft met het ritme van de natuur voelt het: de donkerste tijd van het jaar is voorbij. Op naar een – laten we hopen – prachtige lente en zomer.

Natuurlijk is de winter nog lang niet voorbij, maar hier en daar zien we al de eerste tekenen van een nieuwe lente. Het sneeuwklokje is er één van.

Sneeuwklokjes kunnen we moeilijk typische stadsplanten noemen. En toch komt het in talloze parken, tuinen, parkbossen en langs oude vestingwallen voor. Wellicht is het er ooit aangeplant en later verwilderd. Ze zijn één van de vroegst bloeiende planten in het voorjaar en ze bloeien vaak zelfs als er nog sneeuw op de grond ligt, vandaar de naam “sneeuwklokje”.

De meeste soorten, zoals de gewone Galanthus nivalis, bloeien in februari – maart. Galanthus reginae-olgae en Galanthus peshmenii bloeien in de herfst. Enkele klonen van Galanthus elwesii bloeien al in december, andere bloeien tot begin april.

Legende

Over het sneeuwklokje bestaat een mooie legende.

“Eva had het koud toen zij het paradijs moest verlaten.
Toen het ook nog begon te sneeuwen was ze de wanhoop nabij.
Plotseling stond er een engel voor haar.
Ze hield een sneeuwvlok in haar hand.
Voor de ogen van Eva smolt de vlok en veranderde in een sneeuwklokje.
De engel sprak: “Kijk goed naar de vorm van deze bloem: ze luidt de winter uit.”

Sneeuwklokje in de poëzie

De dichter Felix Rutten schreef omstreeks 1900 het volgende:

Sneeuwklokjes luien de winter uit!

Sneeuwklokjes prijzen de lentebruid!

Sneeuwklokjes luien de lente in!

Sneeuwklokjes groeten de Meikoningin!

- Felix Jean Joseph Hubert (Felix) Rutten (Sittard, 13 juli 1882 – Rome, 22 december 1971) was een Limburgse schrijver en dichter. Hij publiceerde zowel in het Nederlands als in het Sittards dialect. Hij stierf op dezelfde dag als zijn grote vriend, de schrijver Godfried Bomans.

“The Snowdrop” van Anna Laetitia Barbauld, (1743-1825)

Already the Snowdrop dares appear,
The first pale blossom of th’ unripen’d year;
As Flora’s breath, by some transforming power,
Had chang’d an icicle into a flower,
Its name and hue the scentless plant retains,
And winter lingers in its icy veins.

- Anna Laetitia Barbauld, geboortenaam Aikin (20 juni 1743 – 9 maart 1825) was een prominente Engelse dichteres en schrijfster van kinderliteratuur.

- Als geletterde intellectuele vrouw die in meerdere genres boeken publiceerde, had Barbauld een succesvolle auteurscarrière in een tijd dat weinig vrouwen professioneel schreven.

Stinzenplant

Het sneeuwklokje wordt bij ons vermoedelijk al sinds de Middeleeuwen als sierplant in tuinen en parken gekweekt. Men vindt de soort dan ook dikwijls als ‘stinsenplant’ in landgoederen en in oude tuinen en boomgaarden. Stinzenplanten (ook wel eens als stinsenplanten met een “s” omschreven) is een verzamelnaam voor een bijzondere groep verwilderende voorjaarsbloemen. Het zijn vooral bol-, knol- en wortelgewassen die vanaf circa de 16e eeuw werden (en worden!) aangeplant op buitenplaatsen, rondom kastelen en landhuizen.

Van oorsprong komen Stinzenplanten van elders. Ze zijn door avonturiers en botanisten ‘ontdekt’ en geïntroduceerd in West-Europa.

Kenmerkend voor Stinzenplanten is dat ze op oude buitenplaatsen zijn verwilderd en ingeburgerd. Er zijn plekken waar het voormalig landhuis niet meer staat, maar waar de Stinzenplanten ieder jaar nog steeds uitbundig bloeien.Maar waar komt het woord “Stins” dan vandaan? Een stins is een Fries woord dat zowel in Nederland als in Duitsland gebruikt wordt om een burcht of een landhuis mee aan te duiden. Bewoners van ‘stinzen’ konden het zich permitteren voorjaarsbloeiers rondom hun huis te planten. De naam stinzenplant duikt voor het eerst op in historische beschrijvingen uit 1932 van stinzen en doelt op deze vrolijke voorjaarsbloeiers die zich rond om de ‘stinzen’ verwilderd hebben en elk jaar opnieuw terugkomen.

Voorkomen

De Galanthus komt oorspronkelijk voor in de bosrijke gebieden van Oost-Europa en West-Azië. Veel soorten bloeien in het wild. ‘Galanthus’ is afgeleid van het Griekse gála (melk) en ‘anthos’ (bloem). Dus …melkwitte bloemen.

Andere, sterk op Galanthus nivalis lijkende soorten, worden in de handel aangeboden. Sneeuwklokje wordt in Vlaanderen hoofdzakelijk waargenomen in bossen, natte graslanden, ruigten, boomgaarden, tuinen en parken. Deze vroege voorjaarsbloeier groeit bij voorkeur in loofbos op matig vochtige tot vochtige, voedselrijke standplaatsen.

Op de website Allesoverbloembollen.nl vindt u een gedetailleerd overzicht van de verschillende soorten. Voor meer info: zie onderaan dit artikel.

Kenmerken

Alle soorten hebben witte, klokvormige, knikkende en naar honing geurende bloemen, die aan een dik groen (soms geel) vruchtbeginsel hangen. De buitenste blaadjes zijn wit, maar de binnenste blaadjes hebben vaak een groene vlek, meestal in een U-, V- of H-vorm.

Eigenlijk is het sneeuwklokje niet wit maar kleurloos. Tussen de bladcellen van de bloemblaadjes zitten namelijk kleine luchtbelletjes samengeperst. Door de weerkaatsing van het licht lijken de bloemblaadjes wit. Wrijf je een blaadje fijn tussen je vingers dan is het glashelder.

Sneeuwklokjes behoren tot de narcisfamilie (amaryllidaceae). Ze staan bekend om hun lieflijk uiterlijk met kleine, knikkende, klokvormige bloempjes. De bloemen hebben drie witte bloemblaadjes, soms met groene markeringen aan de binnenkant, en ze hangen aan een slanke, groene stengel.

Het is een bolgewas dat zich uitstekend laat verwilderen.

Zoals veel voorjaarsbloeiers groeit het sneeuwklokje uit een ondergrondse bol. De bol slaat voedingsstoffen op die de plant gebruikt om zijn vroege lentebloemen te produceren.

Bloei

Een bloem heeft zes bloemdekbladen, waarvan de buitenste drie langwerpig zijn en de binnenste drie, veel kortere, omgekeerd hartvormig zijn. De binnenste bloemdekslippen hebben aan de buitenkant alleen aan de top een halvemaanvormige groene, soms gele, vlek.

Het verwante Groot sneeuwklokje (Galánthus elwésii), dat in dezelfde milieus groeit, is in alle opzichten wat groter dan het gewone, het heeft op de binnenste bloemdekbladen twee, zeer dicht op elkaar staande, vertikale groene vlekken in plaats van één aaneengesloten liggende vlek.

Alle sneeuwklokjes geuren heerlijk, zeker als ze binnen in een vaasje staan. Ze leven dan echter niet zo lang. Wil je toch sneeuwklokjes in huis, koop een potje met bloeiende planten, haal ze uit de pot en zet ze in een grote vaas of bak. De kluiten mogen niet uitdrogen, dus geef regelmatig water.

Symboliek

Het sneeuwklokje staat symbool voor hoop en lenteverwachting. Vaak bloeit het al als er nog sneeuw op de bodem ligt, vandaar de naam. Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat het door zijn klokgeluid andere bloemen uit de winterslaap wekt. In landen waar veel sneeuw valt is er een algemeen geloof dat het bloempje niet volmaakt is voordat het zijn vriend de sneeuw omhelsd heeft.

Vanwege de vroege bloei wordt het ook als symbool van ongeduld gezien. De witte kleur staat voor zuiverheid, nederigheid en onschuld.

Toxiciteit

Alle delen van de plant zijn giftig. Vooral de bollen van het sneeuwklokje bevatten alkaloïden en giftig zijn als ze worden ingenomen. Dus… niet van eten.

Toepassingen en gebruik

Het sneeuwklokje is, zoals vermeld, giftig. Toch bezit de plant geneeskrachtige stoffen, zoals een lectine, die al in de homeopathie werd gebruikt maar volgens recent medisch onderzoek ook waarde heeft voor tumor-, virus- en schimmelbestrijding.

Van Galanthus nivalis is bekend dat het galantamine bevat. Galantamine is bestudeerd op zijn potentiële medicinale toepassingen, met name bij de behandeling van de ziekte van Alzheimer.

Sneeuwklokjes worden als ingrediënt gebruikt voor parfum, zoals ‘Pure White Linen Summer Fun’ van Estée Lauder (te koop bij Amazon.com.be) en ‘Bucaneve snowdrop’ van Perlier (te koop bij Fragrantica).