Klaproos – deel 2

In deel 2 over de klaproos hebben we het vooral over de rituele en mythische aspecten van de klaproos.

Bijgeloof en rituelen

De oude Grieken wijdden de klaproos aan Aphrodite, de godin van de landbouw en het moederschap, als een eerbetoon aan haar schoonheid en vruchtbaarheid. De Romeinen geloofden dat de klaproos de groei van graan bevorderde, een symbool van overvloed en zegen. Elke klaproos draagt een bedwelmende, niet geheel ongevaarlijke kracht in zich. Hoewel het ruiken aan een klaproos hoofdpijn kan veroorzaken, werd de plant soms juist ingezet om migraine en hoofdpijn te bestrijden. De mystieke eigenschappen van de klaproos werden zowel gewaardeerd als gevreesd.

Er werd ook een intrigerend verband gelegd tussen de klaproos en onweersbuien. In Vlaanderen staat de klaproos bekend als onweersbloem of donderbloem, namen die de dreigende kracht van een storm oproepen. In Wallonië noemt men deze bloem tonnoire, een naam die direct verwijst naar het Franse woord voor donder, tonnerre. Deze benamingen weerspiegelen de mysterieuze relatie tussen de delicate bloem en de onstuimige natuurkrachten.

In vroegere tijden probeerde men onweersbuien af te weren met behulp van de klaproos. Grote boeketten van ‘donderbloemen’ werden geplukt en naar de kerk gebracht om gezegend te worden. Als er vervolgens onweer dreigde, werden deze gezegende bloemen in brand gestoken. “Beginnen donderwolken op te doemen, stook dan vlug uw donderbloemen,” luidde het devies. Deze rituelen weerspiegelden een diepgewortelde overtuiging in de magische kracht van de klaproos om de woede van de natuur te temperen.

In Engeland heerste de overtuiging dat het plukken van de klaproos hevige donderbuien zou veroorzaken. Ook in Beieren werd de klaproos beschouwd als een veroorzaker van bliksem. In Nederland, België en Frankrijk daarentegen, werd de klaproos juist gebruikt om onweer af te weren. Vroeger beschermde men zich tegen blikseminslag door klaprozen te plukken op de zomerzonnewende, 21 juni. 

In Wallonië ging het verhaal dat de bliksem zou inslaan als men een klaproos plukte, maar tegelijkertijd werden klaprozen ook onder het dak gelegd als bescherming tegen blikseminslag. De volksnaam “Donderbloem” is een overblijfsel van deze oude rituelen en gebruiken.

Papavers in sagen en legenden

In een legende wordt een verklaring gegeven voor de zwarte vlekken op de kroonblaadjes van de klaproos: Na de schepping was God verdrietig omdat de klaproos zo hoogmoedig en zelfingenomen was. Hij liet de duivel de bloem aanraken en strafte zo de klaproos. Vandaar dat ze ook wel eens “Duivelsbloem” genoemd wordt.

In het Brabantse Neerwinden had op 29 juli 1693 een veldslag plaats, waar de stadhouder- koning Willem III van Oranje verslagen werd door de Franse maarschalk De Luxembourg. Die veldslag wordt beschouwd als één der bloedigste van de 17de eeuw, want daarbij zijn zo’n twintigduizend mensen gesneuveld. Volgens een sage, die van geslacht tot geslacht wordt overgeleverd, was het slagveld het jaar daarop volledig met papavers begroeid. Zo gaf de aarde de aan haar toevertrouwde doden terug. (Bron: Stroobant, L. – 1936: “De aarde die haar doden teruggeeft“. In : De Brabantse Folkore 87, pg. 195.
En “Compendium van rituele planten in Europa“; Marcel De Cleene en Marie Claire Lejeune; 1999; ISBN 9072931807, pg. 867)

De klaproos in magie en volksgeloof

 

In Silezië krijgen de kippen op kerstavond papaverzaadjes: hoe meer ze ervan aten, hoe meer eieren ze zouden leggen. Opmerkelijk is wel dat men in het Boheemse volksgeloof dacht dat men een huwelijk onvruchtbaar kon maken door wat klaprozenzaad in een schoen van de bruid te doen.

De zaadjes van de slaapbol, maanzaadjes genoemd, worden geacht de boze geesten en heksen tegen te houden. Dit volksgeloof vindt men onder andere in het Slavische gebied. Voor de staldeur legt men bijvoorbeeld vers afgestoken graszoden waarop men dan maanzaadjes strooit. 

De klaproos als symbool

De klaproos is onlosmakelijk verbonden met de tragische herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Tijdens deze verschrikkelijke oorlog verschenen en bloeiden de klaprozen massaal op de door granaten omgewoelde akkers. Soldaten geloofden dat de klaprozen ontsproten op de plaatsen waar het bloed van hun gesneuvelde kameraden de grond had doordrenkt. Tegenwoordig begrijpen we dat er een wetenschappelijke verklaring is: op de door loopgraven en bommen verstoorde grond konden de klaprooszaden, die al jaren in de aarde sluimerden, eindelijk ontkiemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de slagvelden na verloop van tijd veranderden in uitgestrekte velden vol rode klaprozen, als een stille getuige van het immense leed en de offers die daar werden gebracht.

In Flanders fields

De Canadese militaire arts Mc Crae (1872-1918) deed dienst in een militair noodhospitaal in West-Vlaanderen (1914). Hij schreef tijdens de oorlog aan de IJzer (1916) een ontroerend gedicht over de klaproos. In de zomer van 1915 werd hij overgeplaatst naar de medische dienst in Frankrijk, waar hij in 1918 aan de gevolgen van longontsteking en hersenvliesontsteking overleed. De klaproos werd o.a. door dat gedicht het symbool van de gesneuvelden.

Between the crosses, row on row,
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.
We are the Dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
 Loved and were loved, and now we lie,
        In Flanders fields.

Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
        In Flanders fields.

Enkele weetjes

Vanaf 1921 groeide de klaproos uit tot het symbool van alle gesneuvelden uit de Grote Oorlog. Sedertdien komen velen uit Groot-Brittannië jaarlijks klaprozen leggen op de graven van hun in de Eerste Wereldoorlog, gesneuvelde familieleden.

De klaproos is ook een symbool voor hoogmoed, vanwege de opvallende bloedrode kleur van de bloemen, van vertroosting en van slaap. Als zinnebeeld van de “eeuwige slaap” werd de bloem ook dikwijls afgebeeld op graftomben. 

De kleur van de klaproos diende als voorbeeld voor het rood van de Franse tricolore vlag. Het wit komt van de margriet, het blauw van de korenbloem.

Arm Vlaanderen

Vlaanderen meent dat de klaproos veeleer een Brits (of Belgisch) symbool is en heeft sinds 2024 de alliumbloem (een sierajuin) uitgeroepen als nieuwe bloem voor de herdenking van onze oorlogslachtoffers. Wellicht heeft er nooit één alliumbloem gebloeid op een slagveld, maar de bedenkers van dit soort idioterie vinden dit blijkbaar van geen tel. 
De kwekers van de sierajuin zullen er in ieder geval wel bij varen.

Geef mij maar de enige echte wilde bloem, die het slagveld in het late voorjaar letterlijk rood kleurde. Symbolischer kan het toch niet.
Klik hier voor meer info

Bronnen en meer informatie

Compendium van rituele planten in Europa: botanisch, cultureel, gebruik” van Marcel De Cleene, Marie Claire Lejeune. Pg.862 e.v. EAN 9789072931801

Dit boek is een modern naslagwerk over de rol van kruiden, struiken en bomen in de mythologie en in religieuze en profane rituelen en de daarvan afgeleide symboliek. Veel zaken die voor de mens van de 21ste eeuw normaal lijken hebben ooit een veel diepere betekenis gehad. Een wetenschappelijk verantwoord overzicht van de kennis van rituele planten door de eeuwen heen, vanuit een breed perspectief en met een kritische blik op de juistheid van de vermelding van de plantensoorten in de literatuur.

Link naar de 12 meest recente artikelen