17 juni 2024

Kleine leeuwenklauw (Aphanes australis)

“We reizen om te leren!” Ja toch?! Voor de meeste van mijn dierbare vrienden en vriendinnen is reizen vooral een poging om te ontsnappen aan de Belgische zomer of om hun geluk te beproeven onder de warme zon op een tropisch strand.

Maar wij – en met wij bedoel ik de naoorlogse generatie – kregen bij elke jaarlijkse schoolreis steevast ingeprent dat we ‘reizen om te leren’. Dus leerden we in de historische Vlaamse steden moeiteloos de gotische bouwstijl te onderscheiden van de Renaissance of barok, en werd ons een eerste blik in de hemel gegund bij het aanschouwen van “Het Lam Gods”. En omdat het nuttige met het aangename werd gecombineerd, leerden we in alle dierentuinen die Vlaanderen rijk is vogels van diverse pluimage kennen.

Het herkennen van planten kwam pas later, toen ik zelf leerkracht werd en elk jaar ecologieklassen en kruidenwandelingen organiseerde voor mijn leerlingen. En zo komt het dat ik “reis om te leren”. Het zit zo diep in mijn hersengroeven ingebed dat ik tijdens elke reis deels met mijn neus omhoog naar de gebouwen loop te kijken, en deels met mijn neus omlaag de grond afspeur om te zien welk plantje ik nog niet op mijn harde schijf heb opgeslagen.

Reizen om te leren is een avontuur op zich, een ontdekkingsreis die je kennis en ervaringen verrijkt. Of het nu het bewonderen van architectonische wonderen is of het herkennen van zeldzame planten en dieren, elke reis biedt een schat aan nieuwe inzichten. Dus waar wacht je nog op? Pak je koffer en ga op pad om te leren!

Onlangs reed ik nog eens aan de ‘Ronde van Vlaanderen’. En ja hoor, daar gebeurde het: in de berm naast een kasseiweg spotte ik een klein plantje dat ik niet meteen kon thuisbrengen. Tijd voor een pitstop! Na een beetje detectivewerk ontdekte ik dat het om de Kleine leeuwenklauw (Aphanes australis) ging. Nou, ‘klein’ is echt een understatement. Geen wonder dat ik het nog nooit eerder had opgemerkt. Je moet al met je neus op de grond liggen om het tussen het gras te onderscheiden. De Kleine leeuwenklauw is namelijk slechts enkele centimeter hoog.

Voorkomen

Dus daar lag ik, als een professionele plantendetective, met mijn neus in het gras, om dit piepkleine plantje te bewonderen.

Aan de 1 à 2 mm grote bloempjes zou je niet meteen opmaken dat deze eenjarige tot de rozenfamilie (Rosaceae) behoort. Het is een vrij algemene soort die vooral voorkomt op zonnige open plaatsen op droge, matig voedselrijke zandgrond, in graslanden en akkers.

Naamgeving

Aphanes betekent niet zichtbare of onaanzienlijk en australis is zuidelijk. ‘Aphanes’ verwijst naar de bijna onzichtbare bloemetjes, En laten we eerlijk zijn… ik heb ze zelf ook niet gezien!

Oorspronkelijk komt het plantje uit het namelijk uit Zuid- en West-Europa, een deel van Midden-Europa en Noordwest-Afrika.

De bladeren zijn geel of grasgroen en diep gespleten, en lijken op een leeuwenklauw – vandaar de naam. Het blijft me een compleet mysterie waarom zo’n piepklein blaadje wordt vergeleken met de angstaanjagende klauw van een leeuw. Botanici moeten echt een levendige fantasie hebben als het gaat om het bedenken van namen voor planten!

*De Kleine leeuwenklauw is inderdaad … klein*

Het woord “kleine” in de naam laat al vermoeden dat er ook een Grote leeuwenklauw (Aphanes arvensis) voorkomt. Maar schijn bedriegt, want hij is nauwelijks groter.

In andere talen

In het Duits heet dit plantje ‘Südlicher Ackerfrauenmantel’, en dat is toch enigszins verwonderlijk. De naam ‘Ackerfrauenmantel’ zou gebaseerd zijn op de gelijkenis met vrouwenmantelbladeren. Maar serieus, ik moet er met een vergrootglas naar kijken, want die gelijkenis zie ik echt niet!

In het Engels heet het parsley-piert. Parsley verwijst naar de vage gelijkenis met peterselieblad, maar mogelijk is het ook gewoon een verbastering van de Franse naam Perce.

Leeuwenklauw heet in het Frans namelijk ‘Perce-pierre’, een naam die verwijst naar het oude medicinale gebruik van het plantje bij nierstenen. Vooral een aftreksel van het blad van de Grote leeuwenklauw zou hiervoor gebruikt zijn geweest. Het heeft een lange geschiedenis van medicinaal gebruik, vooral als diureticum en om het lichaam te ontdoen van stenen in de nier of blaas. De plant wordt nog steeds gebruikt in de moderne kruidengeneeskunde. Er is echter niet genoeg wetenschappelijke informatie beschikbaar om te weten of het gebruik veilig is of welke bijwerkingen kunnen optreden.

Beschrijving

Stengels De stengels zijn opstijgend of liggen min of meer stervormig uitgespreid. De bladeren zijn in omtrek ruitvormig, tot 5 millimeter lang en diep gespleten. De slippen zijn ruim twee keer zo hoog als breed en met langwerpige tanden. Bloempjes zijn tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen) en zijn zeer klein. Ze komen niet buiten de steunblaadjes uit.