14 juni 2024

Kleine zandkool

Het gebeurt niet elke dag dat je in volle stadscentrum een plant aantreft waarvan de Nederlandse naam al verraadt dat ze graag aan de voet van duinhellingen groeit. En toch suggereert de wetenschappelijke soortnaam – muralis – dan toch dat hij ook op steenachtige grond of op muren gedijt: de Kleine zandkool. Vroeger werd deze soort ook muurzandkool genoemd.

De Kleine zandkool – Diplotaxis muralis – is een eenjarige of tweejarige plant. De plant kan ook enkele jaren als overblijvende plant overleven. De kleine zandkool behoort tot de kruisbloemenfamilie.

In Vlaanderen is Kleine zandkool vrij algemeen, het meest in de duinen en in de havengebieden van Zeebrugge, de Gentse kanaalzone en vooral Antwerpen.

Kleine zandkool wordt voornamelijk aan de kust aangetroffen, vooral op natuurlijke plekken aan de voet van duinhellingen, langs wegen, bosschages, spoorwegen, in de duinen, op zeedijken en op muren. De voorkeur gaat uit naar een losse, droge, matig voedselrijke en vaak kalkhoudende bodem.

Opvallend genoeg hebben we een exemplaar van deze plant midden in het Brugse stadscentrum gevonden, in de Spanjaardstraat.

Naamgeving

Diplotaxis komt het Griekse diplos (dubbel) en taxis (rij), omdat de zaden in ieder hokje in twee rijen zitten. (zie afbeelding)
Muralis betekent op of bij muren groeiend.

Plantennamen schrijven we in de regel met een kleine letter. Het maakt daarbij niet uit of het om de naam van een familie, geslacht of soort gaat.

In wetenschappelijke teksten echter wordt voor de Nederlandse namen soms ook de Latijnse conventie gehanteerd. Dat wil zeggen dat elke plantennaam met een hoofdletter begint. Dit heeft als voordeel dat daarmee duidelijk is of woorden als ‘kleine’en ‘grote’ deel uitmaken van de naam. Dit is hier bij Kleine zandkool het geval, vandaar dat we Kleine in hier met een hoofdletter schrijven.

Beschrijving

Kleine zandkool wordt tot 40 centimeter groot en bloeit van mei tot en met oktober. De lichtgele bloemen worden ongeveer één centimeter in doorsnede. Na de bloei vormen zich hauwtjes. De bladeren staan in een rozet. De bladrand is bochtig getand.

Het is een laagblijvende plant die één of twee jaar leeft. De bladeren van deze plant groeien dicht op elkaar aan de basis, in een rozetvorm. Vanuit het midden van deze rozet steekt een bloeistengel omhoog, meestal zonder bladeren maar met bloemen en hauwen. Vaak komen er ook zijstengels uit de rozet die wel bladeren dragen.

Elke bloeiende tak draagt slechts één open bloem tegelijk. De bloemen zijn tweeslachtig. Dit wil zeggen dat een bloem zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen heeft. De onderkant van de stengel is licht behaard. De bladeren hebben golvende randen die halverwege insnijden en eindigen in drie puntjes.

Op pagina https://nl.wikipedia.org/wiki/Zandkool wordt duidelijk het verschil uitgelegd tussen de Kleine en de Grote zandkool.

Voorkomen

Volgens sommige bronnen zijn de zandkolen pas een eeuw of twee geleden naar onze streken geëmigreerd want oorspronkelijk groeiden ze in het warmere Middellandse Zeegebied en Midden-Europa. Ook de Kleine zandkool breidt zich langzaam maar zeker uit naar het noorden, vergelijkbaar met de Gewone zandkool.

Gebruik

Omdat de Kleine zandkool tot de kruisbloemenfamilie (Cruciferae of Brassicaceae) behoort zou je kunnen verwachten dat hij – net als de meeste van zijn familieleden – eetbaar is. En dat klopt!

Kenners plukten in zijn oorspronkelijke leefgebied al eeuwenlang de bladeren van deze plant en de kans bestaat dat de muurzandkool in salade verwerkt zit als je in een exclusief restaurant gaat dineren.

De bladeren van de Grote en de Kleine zandkool worden sinds de Romeinse tijd in het Middellandse Zeegebied gebruikt als groente in salades, maar ook gekookt als groente of gebakken in pizza’s. De bladeren zijn rijk aan vitamine C en ijzer.

Bladeren kunnen rauw gegeten worden. Ze kunnen fijngehakt en spaarzaam worden toegevoegd aan salades of worden gebruikt als smaakstof voor gekookte gerechten. Ze hebben een enigzins pikante smaak, vergelijkbaar met rucola (Eruca sativa).

In Italië staat de Kleine zandkool bekend onder de naam ruchetta. Doordat de smaak als nogal intens wordt ervaren wordt hij in Italië meer als een kruid gezien dan als een groente. Het gevolg daarvan is dat ze maar een aantal blaadjes fijnsnijden en door de salade mixen. Het smaakt verrukkelijk bij tomaten, paprika en radijsjes en het is een onderdeel van ‘misticanza’, een in heel Italië gegeten salade van gemengde kruiden.

De krachtige smaak komt ook goed tot zijn recht wanneer je wat ansjovis in de dressing doet. Het is niet bekend dat Diplotaxis muralis medicinaal wordt gebruikt.