23 juni 2024

Sint-janskruid – Hypericum perforatum -deel 1

Op 24 juni is het Johannesfeest, ook wel Sint-Jan of midzomerfeest genoemd. Het is het feest waar stilgestaan wordt bij de zonnewende (solstitium) en de geboortedag van Johannes de Doper. Hoewel het zomersolstitium in de Gregoriaanse kalender op 21 juni valt, vieren veel mensen het zomerfeest nog altijd op 24 juni, de feestdag van Sint-Jan.

Maar de tradities rondom Sint-Jan gaan veel verder terug. Het midzomerfeest is van oorsprong een groot feest, waarbij mensen de langste dag van het jaar vierden, sint-janskruid rooiden en de kracht ervan inzetten om zich te beschermen tegen kwade invloeden. Er werden grote sint-jansvuren gestookt die de kwade geesten, heksen, duivels en demonen moesten wegjagen.

Het sint-janskruid is een plant uit de hertshooifamilie. De vaste plant komt van nature oorspronkelijk voor in Europa, maar is van daaruit verder verspreid.

Sint-janskruid is in alle Europese culturen een belangrijke plant en er zijn vele legenden aan de plant verbonden. In een aantal gevallen was het zelfs een cultusplant.

Hypericum perforatum

Hypericum perforatum – we zullen het verder afkorten met HP – werd verzameld op 24 juni, als de zon op haar hoogste punt staat. De plant staat dan prachtig in bloei. De helder gele bloempjes lijken naar de zon te willen reiken. Sint-janskruid komt veel voor in tuinen, langs wegen, bermen, bloemenweiden enz….

Als je een blaadje aftrekt en tegen het licht bekijkt zie je kleine puntjes. Precies piepkleine gaatjes. Vroeger dacht men dat het gaatjes in de bladeren waren. De soortnaam “perforatum” (doorboord) is hiervan afgeleid. Het zijn eigenlijk kliertjes die een vloeistof produceren bestaande uit etherische oliën en hars. Wrijf enkele blaadjes en bloemetjes tussen je vingers en je zal zien dat er een rode kleurstof vrijkomt. Vroeger vergeleek men de gaatjes met wonden en veronderstelde men dat zo’n plant beslist een goed wondheelmiddel moest zijn.

Sint-Janskruid — *Foto © Wilde planten in Brugge*

Tijdens de kruistochten gebruikten de ridders van Sint-Jan van Jeruzalem de plant om wonden van de kruisvaarders te behandelen.

Naamgeving

Voor ‘Hypericum’ vond ik als verklaringen dat het vertaald kan worden als ‘een geestverschijning te boven komen’, en dit zou gebaseerd zijn op de overtuiging dat het kruid zo schadelijk was voor kwade geesten dat het voldoende was om er even mee te zwaaien om ze te verjagen.
Een andere verklaring is dat de naam Hypericum’ verwijst naar de god Hyperion, vader van de zon in de Griekse mythologie. Een reden van deze verwijzing naar de zon is dat de bloemen zo schitterend geel zijn, en dat het kruid bloeit ten tijde van de midzomerzonnewende, de tijd dat de zon haar hoogste punt bereikt.

Beschrijving

Sint-janskruid is een tot 70 cm hoge, overblijvende plant met kleine blaadjes en vertakte stengels met eindstandige bijschermen van goudgele bloemen.

De stengel is enigszins roodachtig. De bladeren bevatten doorschijnende oliekliertjes die, als de blaadjes tegen het licht worden gehouden, op gaatjes lijken. De bloemen hebben vijf kelkbladeren en vijf ongelijke kroonbladeren die ook bezaaid zijn met oliekliertjes. Bij fijnwrijven van de bloemen tussen de vingers komt een rode kleurstof te voorschijn. (zie foto)

Kruidenremedie tegen boze geesten

Het gebruik van het sint-janskruid als kruidenremedie voor de behandeling van een verscheidenheid aan interne en externe aandoeningen dateert al uit de tijd van de oude Grieken. De Griekse artsen van de eerste eeuw, Galenus, Dioscorides, Plinius en Hippocrates bevelen sint-janskruid aan als een diureticum, wondgenezend kruid, als behandeling voor menstruatiestoornissen en remedie voor darmwormen en slangenbeten.

De ouden geloofden dat de plant mystieke eigenschappen had en planten werden verzameld om zich te beschermen tegen demonen en boze geesten. In feite is de generieke naam ‘Hypericum’ afkomstig van de Griekse naam voor de plant, hyperikon. Letterlijk vertaald is de naam een samensmelting van de stamwoorden “hyper” (over) en “eikon” (verschijning), verwijzend naar het veronderstelde vermogen van de plant om boze geesten af te weren.

Omwille van zijn haast legendarische eigenschap om kwade geesten te verdrijven werd het ook “jaagt-den-duivel” genoemd. Krankzinnigen dwong men thee van het sint-Janskruid te drinken om zo de demonen te weren.

In Wales beschreven kruidenkenners in de 13e eeuw een remedie tegen winterhanden of voeten als volgt: “Voor winterhanden en voeten: kook de wortels van het sint-janskruid en giet er gestremde melk over. Stamp het met oud vet en breng het als een pleister aan” (Physicans of Myddfai).

Medicinaal gebruik

De plant werd ook al in de Middeleeuwen gebruikt als kruidengeneesmiddel. Zestiende-eeuwse herboristen, waaronder Paracelsus, Gerard en Culpeper, raadden allemaal het sint-janskruid aan om wonden te behandelen en pijn te verlichten. In 1525 raadde Paracelsus het aan voor de behandeling van depressie, melancholie en overmatige opwinding. Het gebruik als geneeskrachtig kruid verspreidde zich tussen de achttiende en negentiende eeuw vanuit Europa naar andere continenten. Er werd (wordt?) vaak thee en tinctuur van gemaakt voor de behandeling van angst, depressie, slapeloosheid, het vasthouden van water en gastritis. Door de jaren heen zijn preparaten van plantaardige olie gebruikt voor de behandeling van aambeien en ontstekingen. Anderen hebben sint-janskruid gebruikt om zweren, snijwonden, lichte brandwonden en schaafwonden te behandelen, vooral die met zenuwbeschadiging.

Het nut ervan bij het verminderen van ontstekingen is algemeen bekend en lijkt, althans gedeeltelijk, verband te houden met het vermogen om als antibacterieel middel te dienen. Recent onderzoek suggereert ook dat het nuttig kan zijn bij het bestrijden van virussen.

De effectiviteit van sint-janskruid als middel tegen depressie is bijzonder goed bestudeerd en de onderliggende mechanismen zijn goed begrepen. De preparaten hebben relatief weinig nadelige effecten wanneer ze worden ingenomen in de aanbevolen doseringen. Sint-janskruid wordt momenteel gewaardeerd voor de behandeling van (lichte) depressie en andere stemmingsstoornissen. Producten die HP bevatten in de vorm van tabletten, capsules, theeën en tincturen waren eind jaren negentig goed voor naar schatting 6 miljard euro omzet in Europa.

In de homeopathie past men HP toe als geneesmiddel bij aandoeningen van het centrale zenuwstelsel, perifere zenuwen en huid. In China schrijven fytotherapeuten het kruid voor bij acute hepatitis, puisten, abcessen, slangenbeten en appendicitis.

Disclaimer

Er dient ook een waarschuwing gegeven te worden: Soms gebruiken mensen sint-janskruid om beter te slapen of zich minder somber te voelen bij depressieve klachten. Maar opgelet: dit kan invloed hebben op andere medicijnen die u slikt. Het gaat niet samen met medicijnen tegen angst of tegen depressie , de gewone pil, chemotherapie en medicijnen tegen schimmelinfecties of virusinfecties. Vertel het uw arts als u sint-janskruid gebruikt! Er zijn talloze interacties met andere geneesmiddelen gemeld.

Voor veel recent onderzoek i.v.m. HP kan men terecht op: “Medical Attributes of St. John’s Wort (Hypericum perforatum)”